آیا برنج می تواند حالت غرقابی را تحمل کند؟ بیشترین خسارت ناشی از غوطه وری در چه زمانی رخ می دهد؟ به نظر شما نیاز آبی برنج چه مقدار می باشد؟
برنج یک گیاه نیمه آبزی و متحمل به شرایط غرقابی است و قادر است دوره های طولانی شرایط غرقابی کامل را تحمل کند ولی تداوم حالت غرقابی همراه با ارتفاع زیاد آب با ایجاد شرایط احیاء و کمبود اکسیژن، تولید اسیدها و گازهای مضر، کاهش رشد و فعالیت ریشه، کاهش مقاومت ساقه، کاهش جذب بعضی از عناصر و مسمومیت تعدادی از عناصر دیگر باعث کاهش شدید رشد و عملکرد محصول برنج می گردد.
بیشترین خسارت ناشی از غوطه وری در مراحل مختلف رویشی و زایشی در زمان های پنجه دهی و گلدهی اتفاق می افتد. اثرات نامطلوب غوطه ور شدن عبارتند از خسارت مکانیکی، ایجاد لجن روی برگ ها، کاهش نور، شست و شوی مواد محلول از بافت های گیاه، افزایش حساسیت به آفات و بیماری ها و محدودیت انتشار گاز است. در اثر محدود شدن انتشار گازها تبادل O2 و CO2 مختل شده و فتوسنتز و تنفس به خوبی انجام نمی شود.
شرایط بهینه ی رشد و عملکرد برنج در شرایط اشباع خاک و با ارتفاع کم آب در مزرعه و نیز اجرای آبیاری متناوب حاصل می گردد. تحقیقات نشان داده است که حداکثر محصول زمانی به دست خواهد آمد که خاک شالیزار در شرایط غرقاب و یا اشباع باشد ولی در بعضی از مراحل رشد، خشکاندن کم و تدریجی خاک باعث افزایش عملکرد شده است، به شرطی که خاک از مرحله تشکیل خوشه اولیه تا مرحله خمیری در حد غرقاب و یا اشباع باشد.
وقتی عمق آب ایستابی (عمق آب پای بوته) در حد کم باشد در مقایسه با زمانی که عمق آب در کرت زیاد باشد عملکرد محصول بیشتر می باشد، چون کمی عمق آب در کرت، باعث افزایش درجه حرارت در روز و کاهش درجه حرارت در شب شده که در نتیجه پنجه زنی در گیاه افزایش یافته و باعث افزایش عملکرد می شود.
مطالعات انجام شده نشان داده است که وقتی مقدار آب مصرفی برنج در حد ۷۵۰ تا ۱۰۰۰ میلی متر بوده است (۷۵۰۰ تا ۱۰۰۰۰ متر مکعب آب برای یک هکتار) تغییر معنی داری در عملکرد محصول پیش نیامده بود اما وقتی که مقدار آب مصرفی در حد کمتر از ۵۵۰ میلی متر (کمتر از ۵۵۰۰ متر مکعب در هکتار) بوده است، محصول کافی به دست نیامد.
طی بررسی های یکساله در معاونت مؤسسه ی تحقیقات برنج آمل و در رقم طارم به این نتیجه رسیدند که آبیاری متناوب (آبیاری و بدون آب نگه داشتن مزرعه از ۳ هفته پس از نشا کاری تا مرحله رسیدن) در مقایسه با غرقاب دائم، باعث صرفه جویی آب به مقدار ۴۱ درصد شده است در حالی که حداکثر عملکرد نیز به دست آمده است. در رقم پر محصول و اصلاح شده نعمت در همان شرایط با آبیاری متناوب از دو هفته پس از نشا کاری تا مرحله تشکیل خوشه اولیه و سپس غرقاب دائم تا مرحله رسیدن در مقایسه با غرقاب دائم باعث صرفه جویی آب به مقدار ۲۴ درصد گردید ضمن اینکه حداکثر عملکرد به دست آمد.
برنج به نوسانات رطوبتی و تنش آب در دوره های پاگیری نشا یعنی بلافاصله بعد از نشاکاری، دوره ی تشکیل اندام های زایشی و در طول دوره ی گل دهی بسیار حساس می باشد و بیشترین مصرف آب را در این مرحله دارد. تنش آب در مرحله ی رویشی ارتفاع گیاه، تعداد پنجه و سطح برگ را کاهش داده اما با تأمین آب در این مرحله، گیاهان می توانند ترمیم شوند. حدود ۱۰ روز قبل از گلدهی تا پایان گلدهی، بوته های برنج به تنش کمبود آب بسیار حساسند. تنش آبی در این دوره موجب عقیمی برگشت ناپذیر گلچه ها می شود.
درجه حرارت
دما یکی از مهم ترین پارامترهای اقلیمی و اکولوژیکی است که مراحل رشد و نمو وابستگی شدیدی به آن دارد. اگرچه برنج منشأ گرمسیری داشته و می تواند گستره ی دمایی وسیعی از ۱۰ تا ۵۰ درجه را تحمل کند، ولی دمای بهینه ی رشد آن ۲۵ تا ۳۱ درجه سانتی گراد می باشد. سرعت فتوسنتز برگ برنج در ۲۵ تا ۳۰ درجه حداکثر است. درجه حرارت نه تنها بر روی طول دوره رشد بلکه بر مقدار رشد گیاه برنج نیز مؤثر است.
درجه حرارت های پایین در مناطق معتدله، نیمه گرمسیری و حتی گرمسیری گزارش شده است. به طوری که آسیب سرمازدگی یکی از عوامل محدود کننده مناطق برنج خیز در طول فصل رویش می باشد. عوارش حاصل از درجه حرارت پایین عبارتند از: جوانه زنی ضعیف بذر و استقرار گیاهچه، رشد آهسته ی گیاهچه، کاهش سرعت ظهور و رشد برگ، تأخیر پنج زنی و کاهش تعداد آن، تأخیر در خوشه دهی، درصد بالای پوکی دانه و …
علاوه بر خسارت سرمازدگی، درجه حرارت های بالا نیز در بسیاری از نقاط دنیا باعث افزایش درصد پوکی و کاهش درصد رسیدگی خوشه برنج می شود. حساس ترین مرحله رشدی برنج در مقابل درجه حرارت بالا، مرحله خوشه دهی و گلدهی است.
درجه حرارت مناسب آب معمولا بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد. درجه حرارت بیش از ۴۰ و کمتر از ۱۵ درجه سانتی گراد برای کشت برنج نامناسب است.
کلمات کلیدی: برنج ، آبیاری ، آبیاری برنج ، درجه حرارت
