آبیاری آفتابگردان چگونه صورت می گیرد؟

آفتابگردان معمولا به صورت دیم کاشته می شود هرچند که تحقیقات نشان می دهند که آبیاری آفتابگردان نسبت به کشت دیم به خصوص در سال های بسیار خشک به میزان ۱۰۰ تا ۲۰۰ درصد افزایش می یابد. در این مقاله از سایت پادیاب شما با نیازهای آبی این گیاه در طول دوره رشد و همچنین شرایط اقلیمی متفاوت آشنا می گردید.

به علت سیستم ریشه‌های عمیق، آفتابگردان سازگاری وسیع با شرایط اقلیمی و انواع خاک ها دارد و می تواند خشکی را نیز تحمل کند. در واقع این گیاه آب را از عمق 1.5 متری سطح خاک جذب می کند علاوه بر این هرچه ریشه های آفتابگردان گسترده تر (تا 2 متر) و همچنین شاخ و برگ پر بارتری داشته باشد می تواند آب و مواد مغذی را لایه‌های عمیق‌تر خاک که بیشتر محصولات سالانه دیگر نمی‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند، استخراج کند. هنگامی که آب به میزان کافی در محیط خاک موجود است، گیاه می‌تواند در طول فصل رشد 50.8 تا 76.2 میلی‌متر بیشتر از گندم، اما کمتر از ذرت و سویا آب مصرف کند.

آبیاری آفتابگردان بازده کشت را بین 100 تا 200 درصد افزایش می دهد

نیاز آبی در آبیاری آفتابگردان

در طول فصل رشد، آفتابگردان تقریباً به 500-670 میلی‌متر آب (7.1 میلی‌متر در روز) نیاز دارد. به عنوان یک محصول دیم، آفتابگردان برای تأمین این نیازها به آب ذخیره شده در خاک و بارش‌ها وابسته است. با این حال، حتی اگر مقدار کل آب مورد نیاز توسط بارش‌ها تأمین شود، نوسانات در تأمین آب در مراحل مختلف رشد گیاه می‌تواند باعث استرس خشکی و در نتیجه کاهش محصول شود. افزایش عملکرد زمانی که محصول تحت آبیاری کشت شود، بسیار چشمگیرتر است. بذرهای هیبرید آفتابگردان روغنی آبیاری شده به طور متوسط 92 کیلوگرم بذر در هر هکتار بیشتر از دیم تولید می کنند. آزمایشات دانشمندان و کشاورزان این تأثیر مثبت آبیاری در آفتابگردان را با افزایش عملکرد 100 تا 200 درصد تأیید می‌کنند. این افزایش مورد انتظار را می‌توان با در نظر گرفتن اصل زیر به راحتی محاسبه کرد. آفتابگردان می‌تواند تا 190 میلی‌متر آب ذخیره شده در عمق 1.8 متر خاک را استخراج کند. به ازای هر 25 میلی‌متر آب مصرفی بیش از ظرفیت گیاه، عملکرد به طور متوسط 168.13 کیلوگرم در هر هکتار افزایش می‌یابد .

نیازهای آبی آفتابگردان در مراحل مختلف رشد

میزان نیاز به آب در آبیاری آفتابگردان در طول مراحل رشد بستگی به واریته، جمعیت گیاهی، شرایط محیطی و پروفیل خاک دارد. همانطور که قبلاً ذکر شد، تأمین آب کافی برای گیاهان در زمانی که بیشترین نیاز را دارند، حیاتی است. به طور کلی، بارش یا آبیاری آفتابگردان هر 14 روز برای حفظ رطوبت خاک در سطح مطلوب و به حداکثر رساندن عملکرد محصول لازم است. میانگین مصرف روزانه آب با رشد گیاه افزایش می‌یابد. به طور مشخص، تا زمان ظهور گیاه، مصرف آب در حدود 0.5-0.7 میلی‌متر در روز است که از توسعه سر و گل‌دهی تا پر شدن دانه به 6-8 میلی‌متر در روز می‌رسد. این ارقام ممکن است بسته به دما متفاوت باشند.

آفتابگردان در مراحل رشد اولیه، به ساقه رفتن، تشکیل طبق، رشد طبق، گل دهی، دانه بندی و رشد دانه ها نیاز مبرم به آب دارد؛ بنابراین اگر در مراحل بالا خاک در حد ظرفیت مزرعه باشد، عملکرد دانه بیشترین خواهد بود.

حساس‌ترین دوره برای جلوگیری از استرس آبی بین گل‌دهی و پر شدن دانه است. کمبود آب در این مراحل می‌تواند باعث کاهش عملکرد و کیفیت روغن بذر شود. بسته به منطقه، ممکن است به صفر تا شش جلسه آبیاری نیاز باشد. کمبود آب بین گلدهی و رسیدن، اثرات نامطلوب بر عملکرد بیش از مراحل دیگر می گذارد. مدیریت آبیاری آفتابگردان در اوایل گلدهی تا رسیدن محصول اهمیت بیشتری دارد. با آبیاری حفظ رطوبت خاک در ۸۰ درصد ظرفیت مزرعه در مراحل گلدهی و ۷۰ درصد ظرفیت مزرعه در زمان های دیگر مطلوب می باشد. اولین آبیاری باید رطوبت کافی در هنگام کاشت را تضمین کند تا به استقرار محصول و توسعه ریشه کمک کند. ممکن است نیاز به اعمال دومین جلسه آبیاری در زمانی که جوانه آفتابگردان به حدود 1.9-2.5 سانتی‌متر قطر نیز باشد. کمبود آب کافی در این مرحله می‌تواند باعث کاهش عملکرد تا 50٪ شود. اگر دما بالا باشد و بارانی نبارد، ممکن است 1-2 بار دیگر آبیاری لازم باشد، یکی 20 روز پس از قبلی و دیگری در اواخر پر شدن دانه. در نهایت، گیاهان ممکن است با تأمین نیازهای تغذیه‌ای (N, P, K) خود به استفاده بهینه از آب و حداکثر عملکرد دست یابند.

 آفتابگردان برای تولید محصول بیشتر به آب  فراوان نیاز دارد ولی در شرایطی که بسیاری از گیاهان توانایی تولید محصول را ندارند، آفتابگردان محصول مناسبی تولید می کند. تعداد دفعات آبیاری بسته به نوع و بافت خام متغیر بوده و معمولا حدود ۲۰ روز قبل از برداشت آبیاری را قطع می کنند.

از زمان کاشت تا استقرار بوته ها (مرحله ۲ تا ۴ برگی) آبیاری آفتابگردان باید بر اساس بافت خاک، اقلیم و تاریخ کاشت، هر ۵ تا ۱۰ روز یکبار انجام گیرد. آبیاری های بعدی تا ظهور اولین آثار رویت  طبق هنگامی به عمل  می آید که حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد رطوبت قابل استفاده مصرف شده باشد. از زمان پیدایش اولین آثار رویت طبق تا رنگ گیری کامل دانه ها و یا کاهش رنگ سبز پشت طبق انجام آبیاری با مصرف حدود ۵۰ درصد از رطوبت قابل استفاده خاک مناسب می باشد. آخرین آبیاری آفتابگردان ۱۴ تا ۲۱ روز پس از به گل رفتن ۵۰ درصد از طبق ها انجام می شود و حداکثر تا پایان گرده افشانی سبب نقصان اندازه دانه و درصد روغن می شود و عملکردهای دانه و روغن را کاهش می دهد.

آبیاری از رسیدن پیش از موعد و پیری زودرس جلوگیری می کند و امکان رسیدن نرمال را فراهم می سازد. بنابراین دانه حاصل از مزارع آبیاری شده اغلب درشت تر بوده و دارای درصد روغن بیشتری است.

روش‌های مورد استفاده در آبیاری آفتابگردان

متأسفانه، بسیاری از کشاورزان مزایای آبیاری آفتابگردان را اشتباه تفسیر کرده و از مقادیر زیادی آب با انتخاب روش‌های آبیاری شیار یا حوضچه‌ای استفاده می‌کنند. با این حال، چنین کاربردهایی با افزایش خطر خوابیدگی گیاه مرتبط بوده است. خوابیدگی آفتابگردان ممکن است بیشتر به صورت خوابیدگی ریشه و خوابیدگی ساقه طبقه‌بندی شود. خوابیدگی ریشه در صورت وجود آب اضافی در خاک به دلیل وزن سنگین سر و نبود پشتیبانی به علت نرم شدن خاک در ناحیه ریشه شایع‌تر است. سیستم‌های دیگری مانند آبیاری قطره‌ای یا آبیاری بارانی این خطر را محدود می‌کنند.

در کشورهای پیشرفته سیستم های آبیاری بارانی از جمله سیستم های کلاسیک و سنتر پیوت رایج ترین شیوه آبیاری آفتابگردان است. در نواحی  مرطوب، آبیاری در خاک های شنی و در حدی محدود جهت تکمیل بارندگی  است. در سایر مناطق که آبیاری مهم ترین منبع تامین آب است، آبیاری سطحی با استفاده از جوی و پشته انجام می شود. آبیاری قطره‌ای پیشرفته در کشت آفتابگردان نیز باعث افزایش قابل توجه ارتفاع گیاه، قطر ساقه، قطر سر، وزن برگ‌ها در هر گیاه، وزن سر در هر گیاه، وزن دانه‌ها در هر سر، عملکرد دانه و عملکرد روغن شده است.

برای آشنایی بیشتر با آبیاری آفتابگردان و همچنین کشت آن این کتاب و یا این مقاله را مطالعه فرمایید.