یکی از راه های تکثیر گیاهان پیوند است. برای این کار یک قسمت از شاخه های اصلی گیاه مورد نظر را جدا می کنیم (در پیوند این تکه از گیاه پیوندک نام دارد) و آن را به قسمتی از گیاه دیگر ولی از همان خانواده متصل می کنیم (که به آن پایه می گویند). در این حالت پیوندک و پایه با هم یکی شده و رشد و هماهنگی خواهند داشت. شاخه های بوجود آمده از پایه زیر پیوندک حذف می شوند. در این حالت پیوندکی که رشد می کند تنه و شاخساره را تشکیل می دهد.
پایه همانطور که از نامش پیداست فقط ریشه یا شاید بخش کوچکی از تنه را تشکیل می دهد. این روش های تولید را ازدیاد رویشی می نامند.
قلمه و قسمت پیوندک گیاه که با پیوند زدن ایجاد می شود کلون هایی (همگروه) از گیاه مادری هستند.
برای انجام پیوند ، پایه با پیوندک مورد نظر باید اتصال برقرار کنند و با هم یکی شوند. تشکیل اتصال در محل پیوند همانند التیام زخم ها است. این التیام زخم در گیاهان با تشکیل بافت زخمی از کامبیوم های گیاهی در نزدیکی چوب نابالغ یا سلول های پوست تولید می شود.
اما کامبیوم چیست؟
کامبیوم یک لایه سلولی باریک (استوانه ای) بین پوست و چوب است. هنگامی که یک شاخه از پیوندک یا پایه جدا می شوند، لایه کامبیومی در معرض سطح قطع شده قرار می گیرد. اگر واضح تر بخواهیم بگوییم این لایه جایی است که چوب با پوست در تماس است.
تمام تکنیک های پیوند باید به گونه ای باشد که بین منطقه کامبیوم پایه و پیوندک تماس نزدیکی برقرار شود. و در این صورت است که پایه و پیوندک می توانند هماهنگ رشد کنند.
سازگاری بین پایه و پیوندک تنها در بین گیاهانی که از یک گونه گیاهی هستند یا خویشاوندی نزدیکی دارند وجود دارد. دانهال های بذری گونه های یکسان نیز همانند پیوندک برای پایه استفاده می شوند.
به گیاه تولید شده توسط بذر دانهال می گویند
دانهال های بذری، ارزان هستند و تولید آسان تری دارند. همچنین ریشه دهی بهتری نسبت به قلمه دارند. یکی از مهمترین خصوصیات رقم های پایه که در پیوند باید بدان بسیار توجه نمود مقاومت آنها در برابر مشکلات و بیماری های خاکزی مانند قارچ ها، نماتدها، اشکال متفاوت خاک، خشکی و شرایط ماندابی است.
شاید جالب باشد که بدانید بسیاری از واریته میوه های امروزی و حتی بعضی از گیاهان زینتی از طریق پیوندک انتخاب شده روی پایه ها زیاد می شوند.
موفقیت در پیوند به عوامل متعددی بستگی دارد که برخی از آنها عبارتند از شرایط نگهداری پایه در شرایط درجه یک، انتخاب چوب های با کیفیت برای پیوندک ، تکنیک های مناسب برای پیوند جوانه و شاخه ، زمان انجام پیوند و مراقبت بعد از پیوند زنی.
احتمالا در مباحث پیوند، واژه درختان چند پیوندی را شنیده باشید. حال این واژه به چه معنایی است؟
درختان چند پیوندی عبارتند از درختانی که چندین واریته از پیوندک را بر روی یک پایه پیوند می زنند. عموما گیاهان متفاوتی که خویشاوندی نزدیکی باهم دارند بر روی یک پایه ممکن است رشد کنند، مانند واریته های مرکبات.
آن طور که مشخص است پیوندک هایی که برای چند پیوندی انتخاب می شوند بایستی در نهایت دقت باشد تا موفقیت ما را تضمین کند. اگر پیوندکهای چوب عاری از ویروس در دسترس نباشد، بیماری های ویروسی یا غیر ویروسی ممکن است باعث شوند درخت از رشد باز مانده و رشد متعادل خود را از دست دهد.
علاوه بر آن باید واریته هایی که برای پیوندک استفاده می کنید از نظر قدرت رویشی مشابه باشند.
ابزارهای مورد نیاز برای انجام پیوند:
قیچی باغبانی برای ایجاد برش های اولیه
چاقوی بسیار تیز برای ایجاد برش های پیوند
مواد مناسب برای پوشش محل پیوند مانند نوارهای پیوند
برخی از انواع موم برای پوشاندن زخم یا کاورهای پیوندک مانند کیسه های پلاستیکی کوچک
البته امروزه برای انواع تکنیک های پیوند هم ابزارهای خاصی تهیه شده مثلا برای تکنیک پیوند اسکنه قیچی های خاصی طراحی شده که سرعت کار را بسیار بالا می برند.
پیوند زنان حرفه ای عموما از چاقوهای مخصوص پیوند برای پیوند جوانه و شاخه ها استفاده می کنند. نکته بسیار مهمی که در استفاده از چاقوها وجود دارد این است که این ابزار باید به اندازه کافی تیز باشد تا برش های مخصوص پیوند به راحتی زده شود.
برش خوب در حالتی ایجاد می شود که سطح قسمت پایه و پیوندک که در تماس با یکدیگر هستند صاف بوده و حداکثر تماس را مخصوص در لایه کامبیوم داشته باشند.
چاقو باید به اندازه کافی تیز باشد تا وقتی آن را در امتداد چوب حرکت می دهید به آسانی عمل برش را انجام دهد و نیازی نباشد که با زور آن را به جلو هل دهید.
شاید بتوان تکنیک برش زدن برای انتخاب پیوندک را در مراحل زیر خلاصه نمود.
1- چاقو را با دستی که با آن راحت تر کار می کنید بردارید به طوریکه لبه های تیز چاقو به طرف بدنتان باشد.
2- پیوندک یا پایه را با دست دیگر دورتر از آن قسمتی که می خواهید عمل برش را انجام دهید نگه دارید.
3- لبه چاقو را روی نزدیکترین قسمت شاخه به صورت مورب در امتداد آن بگذارید.
4- لبه صاف چاقو را روی شاخه قرار دهید، در این حالت انتهای دسته چاقو در محل مورد نظر شروع برش می باشد.
5- در این حالت چاقو باید به نحوی باشد که ته دسته آن نزدیک به سمت شما و نوک آن به طور مورب دورتر از شما باشد. زاویه بین لبه تیز چاقو و شاخه می بایست بین 30 تا 60 درجه باشد در حالیکه لبه تیز چاقو مستقیما روی سطح شاخه قرار بگیرد.
6- لبه پشتی تیغه چاقو را از سطح شاخه اندکی بالا بکشید تا اینکه لبه برنده کمی به سمت پوست برود.
7- برای ایجاد برش چاقو را در طول و سرتاسر شاخه و همزمان با آن در عرض شاخه بکشیدکه در این صورت طول تیغه مورد استفاده قرار می گیرد و از ته تا بالای شاخه ای که می خواهیم برش دهیم حرکت می کند.
8- تمام برش را با یک ضربه چاقو و به صورت صاف ایجاد کنید. متوقف شدن یا حالت اره ای داشتن برش، سبب ایجاد برش زبر و ناهموار می شود.
اغلب ایجاد یک برش خوب و هموار در مرتبه دوم راحت تر است. زمانی که فقط یک تکه باریک را به جای تمام چوب برش می دهید باید کارتان را با پیوندک یا پایه ای که اندکی از آنچه می خواهید بزرگتر است شروع کنید.
نکاتی که در انتخاب پیوندک باید بدان توجه نمود
پیوندک را از واریته های خوبی که کارایی بهتری دارند و از گیاهانی که از سلامتی آنها مطمئن هستید انتخاب کنید. همیشه شاخه های محکمی را انتخاب کنید که به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار گرفته باشند و از انتخاب شاخه های ضعیف که در سایه واقع شده اند خودداری کنید.
اگر پیوندک چوب را از پایه های پیوند زده شده انتخاب می کنید ، مراقب پاجوش های پایه باشید. بهتر است که پیوندک شاخه در همان روز اول انتخاب و استفاده شوند. اما می توان شاخه های درختان بومی مناطق خنک را در کیسه های پلاستیکی مومی در یخچال معمولی نگهداری و انبار کرد.
رطوبت داخل کیسه پلاستیکی را با استفاده از روزنامه مرطوب مانند کاغذ بسته بندی می توان حفظ کرد.
تحت این شرایط پیوندک چوب برای حداقل چندین هفته قابل نگهداری است. زمانی که شاخه پیوندک انتخاب می شود، شاخه را برای پیوند جوانه به تکه هایی که طول آنها 100 تا 150 میلی متر است و هرکدام دارای 5 تا 10 جوانه هستند تقسیم می کنیم. برای انجام عمل پیوند یک پیوندک که طول آن 50 تا 100 میلی متر با یک یا چند جوانه باشد یا طول بیشتری داشته باشد انتخاب می شود.
پایه ای که آماده برای پیوند یا کوپیوند است برای اینکه همیشه سبز و دارای برگ بماند باید سالم و به اندازه کافی آبیاری شده باشد، همچنین باید قطر ساقه آن در جایی که قصد انجام پیوند را داریم، 10 تا 15 سانتی متری بالای سطح خاک (ریشه) ، حدود قطر یک مداد (5 میلی متر) باشد.
گاهی پایه ها با سرزنی منظم شاخه های جانبی روی یک شاخه تربیت می شوند. در تمام تکنیک های پیوند و کوپیوند ابتدا باید پایه و سپس پیوندک آماده شود، در این صورت مدت زمان بین برش پیوندک تا بسته بندی به حداقل زمان ممکن می رسد. کارها را از پیش برنامه ریزی کنید، در این صورت ابزار، پیوندک چوب و مواد اتصال دهنده به آسانی عمل خواهند نمود. هرگونه تاخیر در انجام پیوند ممکن است باعث شود سطح پایه یا پیوندک خشک شده و درصد موفقیت را کاهش دهد. در مناطق خشک بهتر است تمام عملیات پیوند در جای مرطوب که وزش باد نباشد، انجام شود.
برای داشتن پیوند موفق، مراقبت های بعد از انجام پیوند و کوپیوند به اندازه انجام عمل پیوند مهم است.
پیوند بر روی دانهال های بذری
در پایان باید به چهار نکته اشاره نمود:
1- شاخه های رشد کرده از پایه را به محض اینکه رشد کردند، حذف کنید، در این صورت پیوندکی از پایه رشد نخواهند کرد.
2- به منظور رشد بهینه و تشکیل کالوس (پینه)، دما باید بین 15 تا 30 درجه سانتی گراد باشد، دماهای بالای 30 درجه یا زیر 10 درجه سانتی گراد می توان تشکیل پینه را کاهش داده یا از آن جلوگیری کند که در این صورت پیوندک از بین می رود یا زمان زیادی برای رشد نیاز دارد.
3- به منظور ایجاد رشد رویشی مناسب و سلامت گیاه باید مواد غذایی و آب کافی در اختیار گیاه قرار داد ولی از مقادیر بیش از حد خودداری گردد.
4- نوارهای پیوند یا کوپیوند را قبل از اینکه از رشد گیاه جلوگیری کند باید برداشته شود.