گندم به دو صورت فاریاب و دیم کشت می شود. در روش کشت دیم، تمامی آب مورد نیاز از طریق نزولات آسمانی و در روش فاریاب بخشی از طریق باران و مابقی توسط آب آبیاری تامین می گردد. در مناطقی که میزان بارندگی در فصل رشد گندم بیش از ۳۵۰ میلی متر بوده و پراکنش آن در طول دوره رشد گیاه مناسب است، امکان کشت دیم وجود دارد. در غیر اینصورت، گندم باید در طول دوره رشد و در هنگام نیاز آبیاری شود. مقدار آب مورد نیاز گندم در طول دوره رشد آن ۸-۴ هزار متر مکعب در هکتار است. تعداد دفات آبیاری، دور آبیاری و حجم آب در هر بار آبیاری به شرایط محیطی منطقه و وضعیت خاک وابسته است. نیاز آبی گندم در مناطق گرم بیشتر و در مناطق سرد کمتر است.
همزمانی مراحل پس از گرده افشانی گندم با دمای بالا در تاریخ کشت های پاییزه نیاز آبی آن را افزایش می دهد. حداکثر نیاز آبی در مرحله تشکیل دانه است. مراحل آبستنی تا گل دهی، حساس ترین مراحل رشد گندم به کم آبی محسوب می شوند.
روش های آبیاری گندم
با توجه به محدودیت منابع آبی و لزوم استفاده بهینه از این منابع، به کارگیری روش های مناسب آبیاری با راندمان بالا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گندم به روش های کرتی (نواری)، نشتی (جوی و پشته) و تحت فشار انجام می شود.
۱- آبیاری قطره ای (تیپ)
یکی از بهترین طرح ها برای افزایش راندمان تولید گندم که در مراکز تحقیقاتی هم تایید شده ، آبیاری قطره ای تیپ است . این روش هر چند از نظر هزینه کمی بالاتر است اما با انتخاب ۷۰ سانتی متر فاصله نوار ها ، ۹۰ متر طول لترال ها و ۲۰ سانتی متر فاصله سوراخ های آبده بالاترین راندمان را خواهیم داشت .
۲– آبیاری نواری
در روش کرتی، مزرعه پس از کاشت به وسیله مرزبند به کرت های بزرگ تقسیم بندی شده و با استفاده از نهر کن، جوی های مناسب برای آبیاری تشکیل می شوند. آب از بالای زمین وارد شده و در سطح نوار جریان می یابد. طول و عرض کرت ها به بافت خاک و شیب آن بستگی دارد و در خاک های رسی طول کرت ها نسبت به خاک های شنی بیشتر است. عرض کرت ها معمولا بین ۳ تا ۱۰ متر و طول آن ها در حدود ۵۰ متر در نظر گرفته می شود. در این روش، احتمال شسته شدن عناصر غذایی (به ویژه نیتروژن) و همچنین جابجایی بذرها در آبیاری اول وجود دارد. کارایی مصرف آب در این روش در حدود ۶۵% است.
آبیاری نواری شکل توسعه یافته آبیاری کرتی است که در آن اراضی زراعی شیب بندی شده و به شکل مستطیل و تراز بندی شده درآمده اند. در روش آبیاری نواری، نوارها شیب دار بوده و انتهای آن نیز معمولا باز است. این روش برای اراضی با نفوذپذیری متوسط و با شیب کمتر از ۰.۵% مناسب است.
۳- آبیاری نشتی
این روش هنگامی استفاده می شود که گندم به صورت جوی و پشته کاشته شده باشد. روش آبیاری نشتی در شرایطی که عمق و عرض جوی ها در حدود ۲۰ سانتی متر باشد، نتایج مطلوبی را به دنبال دارد. در این روش، آب در تمام سطح خاک جریان نمی یابد، بلکه فقط در جوی ها جریان داشته و به تدریج در پشته ها نفوذ می کند. طول جوی ها به شیب زمین، بافت خاک و اندازه و شکل مزرعه بستگی دارد. در اراضی با شیب ملایم و بافت خاک متوسط تا سنگین، طول جوی های آبیاری ۱۵۰-۱۲۰ متر در نظر گرفته می شود.
۴- آبیاری تحت فشار (بارانی)
آبیاری تحت فشار (بارانی) سنتر پیوت، ویل موو و روش آبیاری تفنگی در بسیاری از مزارع کشت گندم مورد استفاده قرار می گیرند. استفاده از این روش ها، کارایی استفاده از آب را افزایش می دهد. هزینه بالا و همچنین احتمال گرفتگی مکرر نازل ها توسط املاح آب و آسیب پذیری یکنواختی توزیع آب در اثر وزش باد، از دلایلی هستند که برخی از کشاورزان را از استفاده از این روش ها باز می دارد. راندمان آبیاری بارانی در حدود ۷۵ تا بیش از ۸۰% است. با توجه به افزایش بحران آب و کاهش منابع آبی در سال های اخیر، استفاده از روش های مذکور در آبیاری گندم ضرورت دارد.
برای آشنایی با روش های آبیاری و کاشت انواع غلات کتاب زیر را مطالعه فرمایید:
کلمات کلیدی: غلات ، گندم ، آبیاری گندم ، آبیاری بارانی گندم ، آبیاری نواری گندم
