سؤالاتی در مورد بذر برای کسانی که در حیطه کشاورزی کار می‌کنند وجود دارد که بعضی از آن‌ها عبارت‌اند از: بذر چیست؟ بذر خوب چیست؟ ویژگی‌های یک بذر مناسب چیست؟ و سؤال‌هایی دیگر که در این مطلب ما به آن خواهیم پرداخت
در ابتدا تعریف بذر چیست؟ بذر یا Seed قسمتی از محصول یا گیاه است که برای تکثیر مورداستفاده قرار می‌گیرند. درواقع بذر یک گیاه زنده است که هنوز شرایط برای آن مهیا نشده است تا رشد کند. مانند دانه، قلمه، پیاز، غده‌های زیرزمینی، ساقه‌های زیرزمینی و … که ما در این نوشته بذر را دانه قلمداد کرده‌ایم.
اجزا و قسمت‌های مختلف بذر چیست؟ بذر در گونه‌های مختلف از نظر شکل، اندازه، رنگ و.. با هم تفاوت دارند و به‌طورکلی از سه جز اصلی تشکیل‌شده است:
1. جنین یا رویان: عبارت است از گیاه جدیدی که در اثر ترکیب گامتهای نر و ماده در جریان لقاح حاصل‌شده و بسیار کوچک است.
2. بافت‌های مواد ذخیره‌ای: این بافت‌ها ممکن است لپه‌ها، اندوسپرم(درون‌دانه)، پریسپرم(پیرامون دانه) باشند
3. پوسته بذر: معمولا خشک و ضخیم و سخت است و به منزله حفاظی برای جنین می‌باشد تا بذر در جابجایی‌ها صدمه نبیند و امکان انبار نمودن آن برای مدت طولانی امکان‌پذیر باشد.
جوانه‌زنی بذر چیست؟ عبارت از مجموع فعالیت‌هایی است که در نتیجه آن جنین رشد خود را شروع کرده، پوشش بذر را شکافته و گیاه جدیدی ایجاد می‌شود که می‌تواند مستقلاً به زندگی ادامه دهد.
مراحل سبز شدن بذر بدین ترتیب است که بذر ابتدا آب جذب می‌کند و در نتیجه در داخل آن آنزیم‌هایی تولید می‌شود که مواد غذایی غیر محلول را به مواد غذایی محلول و قابل جذب تبدیل می‌کنند و انرژی و مواد لازم برای رشد را تأمین می‌نمایند.
جوانه‌زنی به تأمین سه شرط نیازمند است:
1. بذر باید قوه نامیه (جنین زنده بوده و قادر به جوانه زدن باشد) داشته باشد.
2. بذر باید هیچ مانع برای رکود فیزیکی و شیمیایی نداشته باشد.
3. بذر باید با شرایط مساعد محیطی روبه‌رو شود.
قوه نامیه بذر: متخصصین کنترل بذر، قوه نامیه را توانائی جوانه‌زنی و تولید گیاه چه طبیعی تعریف نموده‌اند. به‌طورکلی قوه نامیه عبارت است از ظرفیت بذر برای جوانه زدن که به‌وسیله درصد جوانه زدن بذر، سرعت جوانه زدن بذر و قدرت نهال‌های بذری ارزیابی می‌شود.
ویژگی‌های یک بذر مناسب چیست؟
1. سلامت بذر: بخش‌های مختلف تشکیل‌دهنده بذر برای جوانه زدن و تولید محصول باید از سلامت کافی برخوردار باشند. بذوری که مریض یا آلوده به میکروارگانیسم‌های مختلف شده باشند بعد از کشت به کانون آلودگی تبدیل می‌شوند. مقدار رطوبت موجود در بذر که معمولاً به‌صورت درصد بیان می‌شود می‌تواند نشان‌دهنده سلامت بذر باشد. اگر درصد رطوبت بذر از مقدار معمول بیشتر باشد موردحمله عوامل قارچی قرارگرفته و در طی زمان کیفیت و سلامت خود را از دست می‌دهد. رطوبت بذر به عواملی مانند : درجه رسیدگی آن، زمان برداشت محصول و به‌ویژه درصد رطوبت نسبی در انبار کردن بستگی دارد. رنگ و بوی بذر یکی دیگر از نشانه‌های سلامت بذر است به‌طوری‌که رنگ بذر هر رقم معمولاً مخصوص به خود آن رقم است و چنانچه تغییر محسوسی در آن ایجاد شود دلیل بر نارس یا آلوده بودن بذر می‌تواند باشد. بذور ناسالم و کهنه معمولاً بویی متفاوت نسبت به بذور مرغوب و سالم دارند.
2. بلوغ بذر: برخی از بذور برای رسیدن(بلوغ) نیاز به طی شدن زمان‌دارند که اگر این زمان طی نشود قدرت جوانه‌زنی کاهش پیدا می‌کند. لذا باید دقت شود بذر این زمان را طی کرده باشد.
3. اندازه بذر: در یک رقم ریز و یا بزرگ بودن بذر یک مسئله مهم می‌باشد. بذور ریز جنین کوچک‌تر و مواد ذخیره‌ای کم‌تری هم دارند.
4. عمر بذر: طول عمر بذر بسته به رطوبت و درجه حرارت محل نگه‌داری می‌تواند متفاوت باشد.
5. خلوص بذر: به دو نوع خلوص فیزیکی و ژنتیکی تقسیم می‌شود. خلوص ژنتیکی به معنی این است که از نظر صفات ارثی مانند رنگ گل و غیره خالص باشد. اما خلوص فیزیکی یعنی بذر ما فاقد ناخالصی‌هایی(بذور ساير گياهان به‌ویژه علف‌های هرز و حتی بذور ساير ارقام، مواد جامد) باشد که قابل‌مشاهده است. درصد خلوص بذر بسیار مهم می‌باشد به‌طوری‌که اگر این درصد کمتر از 98 درصد باشد طبق استاندارد موسسه کنترل و گواهی بذر، آن بذر ارزش کشت ندارد. و بذور مورد تأیید و گواهی‌شده این موسسه باید استفاده گردند.
6. عاری بودن از عوامل بیماری‌زا: عوامل بیماری‌زا در درون بذر یا روی سطح آن ممکن است وجود داشته باشند. به این منظور قبل از کشت بذور را برعلیه آفات و بیماری‌ها ضدعفونی می‌کنند.
7. قوه نامیه بذر: درصدی از بذور که توانایی تولید جوانه‌های سالم را دارند. معمولاً با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
8. قدرت نامیه بذر: سرعت جوانه‌زنی بذر را نشان می‌دهد در فاصله بین کاشت تا جوانه‌زنی
9. قدرت رویش بذر: نیرویی که بذور توسط آن می‌توانند جوانه‌زده و از زیرخاک خارج شوند. قدرت رویش بذر به عوامل مختلفی بستگی دارد. مانند: 1. عامل ژنتیکی 2. بافت خاک 3. عمق کشت 4. اندازه مقدار اندوخته یا به‌طورکلی اندازه خود بذر
10. ارزش مصرفی بذر: که از ضرب عددی درجه خلوص بذر و قدرت جوانه زدن بذر به دست می‌آید.
11. رکود بذر: این واژه در فیزیولوژی گیاهی کاربرد وسیعی دارد. عبارت است از فقدان رشد در هر قسمت گیاه که ممکن است در اثر بعضی عوامل خارجی یا داخلی اعمال شود. به‌عبارت‌دیگر رکود بذر عبارت است از شرایطی در داخل بذر که از جوانه زدن جلوگیری می‌کند البته به استثنا نداشتن قوه نامیه. عواملی که در بذر ایجاد رکود می‌نمایند عبارت‌اند از :
الف) پوشش سخت بذر: پوسته خارجی ممکن است نسبت به بعضی عوامل مانند آب و تبادلات گازی غیرقابل نفوذ باشد. البته این پوشش معمولاً پس از مدتی در زیرخاک می‌پوسد و نرم می‌شود
ب) جنین رشد نکرده: بلافاصله بعد از برداشت نمی‌تواند جوانه بزنند و باید چند روز تا چند ماه در انبار نگه‌داری شوند تا رشد جنین کامل شود.
ج) جنین خفته: این بذرها به یک دوره سرما نیاز دارند و مدت لازم برای سرمادهی بستگی به نوع بذر دارد.
د) برای شکستن این رکود بذر را شستشو می‌دهند.
برای اینکه بذر بتواند جوانه بزند باید عوامل داخلی و شرایط محیطی مناسب باشد. عوامل داخلی بذر عبارت‌اند از : زنده‌بودن بذر ، داشتن ذخیره مواد غذایی کافی. عوامل خارجی و شرایط محیطی عبارت‌اند از:
1. رطوبت
2. دما
3. اکسیژن
4. نور
5. Ph
6. تشعشع
7. خسارت مکانیکی
8. مواد شیمیائی
9. فشار اسمزی
