در شرایط آب و هوایی ایران، یکی از موانع اصلی افزایش تولید محصولات کشاورزی، عدم استفاده صحیح از منابع آبی می باشد. زیرا عمده آب استحصالی در بخش کشاورزی مصرف می شود که راندمان این بخش بسیار پایین می باشد.
سیستم آبیاری زیرسطحی یک روش نوین می باشد که می توان مشکلات مذکور را حل نماید. در این روش آب مورد نیاز گیاه از ۳ طریق و به طور مستقیم با حداقل تبخیر در اختیار گیاه قرار می گیرد:
۱- لوله های قطره چکان دار ۲- لوله های تراوا ۳- کپسول رسی متخلخل
مزیت کپسول رسی و لوله های تراوا نسبت به لوله های قطره چکان دار، عدم گرفتگی منافذ خروجی آب توسط ریشه های گیاهان می باشد.
در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که آیا تبدیل سیستم آبیاری باغات پسته از غرقابی به زیرسطحی امکان پذیر است یا خیر؟
آبیاری زیرسطحی برای باغات پسته منطقی به نظر می رسد. تحقیقات انجام شده نشان می دهد که استفاده از آبیاری زیرسطحی باعث کاهش مصرف آب به میزان ۲۵ تا ۵۰ درصد برای گیاهان ردیفی و حتی صرفه جویی بیشتر برای باغات مرکبات می شود. در آبیاری زیرسطحی در صورت طراحی و بهره برداری صحیح و اصولی، رطوبت خاک در طول دوره رشد گیاه نزدیک به رطوبت حالت ظرفیت زراعی بوده و گیاه بدون صرف انرژی، آب مورد نیاز خود را دریافت می نماید.
یکنواختی توزیع آب در آبیاری زیرسطحی از دیگر مزایای این روش می باشد که این مسئله در خاک های سبک حائز اهمیت است. از دیگر محاسن آبیاری زیرسطحی می توان به کاهش هزینه های کارگری و کاهش رشد علف های هرز اشاره کرد.
آبیاری زیرسطحی در انواع خاک ها و برای انواع گیاهان قابل اجرا می باشد. عمق نصب لوله های زیرسطحی براساس عمق ریشه گیاه کاشت شده تعیین می شود. این عمق در گیاهان مختلف بین ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر می باشد.
به دلیل کاهش منابع آبی و افزایش دور آبیاری در باغات پسته، درختان پسته دچار تنش خشکی می شوند. بنابراین استفاده از آبیاری زیرسطحی ضروری به نظر می رسد. اما از طرفی تغییر ناگهانی سیستم آبیاری غرقابی به آبیاری زیرسطحی کمی نگران کننده است.
در آزمایشی در کرمان لوله های آبیاری زیرسطحی به فاصله ۹۰ سانتی متر از تنه‌ی درختان پسته در دو طرف و در عمق ۵۰ سانتی متری از سطح خاک قرار گرفت. همچنین آرایش کاشت درختان پسته به صورت ۳×۶ می باشد.
در این آزمایش درختان پسته در سال های اولیه با اندکی کاهش محصول روبرو شدند. اما در سال های بعد علاوه بر افزایش راندمان آبیاری و کاهش مصرف آب با افزایش محصول نیز همراه بودند.
آزمایش فوق در شرایط آب و هوایی شهرستان کرمان انجام پذیرفت. خاک باغ دارای بافت لومی شنی و هدایت الکتریکی آب به میزان ۳ دسی زیمنس بر متر می باشد.
تحت این شرایط، تغییر سیستم آبیاری از غرقابی به آبیاری زیرسطحی با کاهش مصرف آب از ۹۰۰۰ متر مکعب در هکتار به ۴۷۰۰ متر مکعب در هکتار با دور آبیاری ۱۴ روزه و در نظر گرفتن توزیع مناسب آبیاری متناسب با نیاز آبی درختان پسته امکان پذیر است.
توصیه می شود در صورت استفاده از آبیاری زیرسطحی، در پاییز هر سال از انتهای سایه انداز درختان در اعماق مختلف خاک نمونه خاک تهیه و هدایت الکتریکی خام اندازه گیری شود تا چنانچه هدایت الکتریکی بالاتر از ۸ دسی زیمنس بر متر باشد با انجام آبشویی های لازم در فصول پاییز و زمستان نسبت به پایین آوردن آن اقدام شود.
کلمات کلیدی: آبیاری زیرسطحی ، آبیاری زیرسطحی پسته ، آبیاری زیر سطحی
