راهنمای کاربردی پرورش گوجه فرنگی

سبزیجات (فصل گرم)-گوجه فرنگی، فلفل ( بذر فلفل )، بادمجان ( بذر بادمجان )

نام علمی: lycopersicon esculentum

تیره ی بادمجانیان

محبوب ترین سبزی باغی، گوجه فرنگی دارای طیف گسترده ای از اندازه، شکل و رنگ است. گونه های خاصی را برای برداشت اولیه یا شرایط هوای سرد انتخاب کنید. همچنین گونه های گیاهی متراکم برای پرورش در محفظه و کاشت در باغچه انتخاب خوبی هستند.

ویژگی های مکان کشت:

نور خورشید:

– نور کامل

گوجه فرنگی حداقل به 8 ساعت نور مستقیم آفتاب در روز نیازمند است.

شرایط خاک:

– مقاوم نسبت به خاک اسیدی

– به خاک دانه درشت نیازمند است.

گوجه فرنگی به رشد در خاک  حاصلخیز و دانه درشت متمایل است. خاک های رسی و لومی بهترین محصول را تولید میکنند. ولی خاک های سبکتر که سریعا خشک و گرم میشوند میتواند در مدت زمان کوتاهتری محصول بدهند مخصوصا اگر با شیب خفیفی رو به جنوب یا جنوب شرقی کاشته شوند . گوجه فرنگی نسبت به خاکهایی با خاصیت اسیدی ملایم، ph در حد 5.5، مقاوم است اما بهترین محصول را در خاکی با ph 6.0 تا 6.8 میدهد .برای جلوگیری از پوسیدگی گلگاه به رطوبت دائمی نیاز است ولی گوجه فرنگی نسبت به خاکهای اشباع از آب مقاوم نیست.

مکان های ویژه:

– محفظه های رو باز: برای اینگونه محفظه ها، گونه های گوجه فرنگی کوچک،خاص یا مینیاتوری بهترین حالت ممکن را دارد. نیاز به آبیاری مداوم دارد.

ویژگی های گیاه:

چرخه ی زندگی: سالانه

یک گیاه یک ساله که به سرمازدگی حساس است.

میزان دشواری مراقبت: نسبتا دشوار

نیازمند خاک خوب و رطوبت یکنواخت است. اگر شما بخواهید بوته را به چوب ببندید، بوته را هرس کنید یا از مالچ پلاستیکی و پوشش ردیفی استفاده کنید کار بسیار زیادی میبرد. آسانتر است که نهالش را تهیه کنید. اگر کار را از بذر گوجه فرنگی شروع کنید دشوار میشود.

ارتفاع : 60 الی 183 سانتی متر

در فصول مساعد برای رشد، ارتفاع گیاهان هرس شده یا بسته شده به چوب میتواند به بیش از 180 سانتی متر برسد.

پهنا: 60 الی 183 سانتی متر

گیاهان بسته شده به چوب و هرس شده میتوانند عرض کمتری پیدا کنند.گیاهانی که رشد نامحدود دارند میتوانند تا 180 سانتی متر یا بیشتر گسترده شوند. اگه فضا محدود کننده است از گونه های معین و کوچکتر گوجه فرنگی استفاده کنید.

زمان شکوفه دادن:

– اواسط تابستان

– اواخر تابستان

– اوایل پاییز

رنگ گل: زرد

رنگ برگ: سبز متوسط

بافت برگ: متوسط

شکل:

– حجم گسترده

– عمودی

– بالارونده/خزنده

گونه های خاصی از گوجه فرنگی که به چوب بسته نشده اند میتوانند به یک گیاه ایستاده و انبوده تبدیل شوند. گونه های معمول گوجه فرنگی از لحاظ حجمی بر روی زمین گسترده شده و رشد میکنند یا زمانی که به یک چوب بسته شده باشند میتوانند به صورت یک تاک ایستاده رشد کنند.

شکل گل گوجه فرنگی: مانند توضیحات بالا

ملاحظات ویژه

ویژگی های خاص:

– گیاه بومی آمریکای شمالی- گوجه فرنگی احتمالا در مکزیک و سپس قسمتهای شرقی کوه های آند در آمریکای جنوبی بومی سازی شد.

کاربرد های ویژه:

– قابل پرورش در محیط مسکونی- گونه هایی با رشد محدود و نیمه محدود مانند گوجه فرنگی بوته ای در این گونه محیط ها کارایی دارند. این گونه ی اولیه ی گوجه فرنگی که رشد نیمه محدود دارند نیاز به بسته شدن به چوب،هرس شدن یا محصور کردن ندارد. گیاهانی که به رشد کامل رسیده اند حدود 90 سانتی متر بلندا و 90 سانتی متر پهنا دارند.

اطلاعات در مورد پرورش

چگونگی کاشت:

با استفاده از بذر تکثیر میشود

دمای لازم برای جوانه زدن: 15 تا 35 درجه ی سانتی گراد. در دماهای پایین تر خیلی کند تر جوانه میزند.

تعداد روز لازم برای پدیدار شدن جوانه: 6 تا 12 روز- حدود 1 هفته در دمای 25 درجه ی سانتی گراد.

نگهداری و مراقبت:

اگر میخواهید نهال گوجه فرنگی را تهیه کنید، به دنبال گیاهان کوتاه خوش بنیه به رنگ سبز تیره باشید. و از خریدن نهال های بلند، زرد فام یا دارای ساقه های بلند یا نهال هایی که شروع به گل دادن کرده اند بپرهیزید. نهال هایی که زیادی  بالغ هستند اغلب پس از غرس کردن رشدشان متوقف میشود در حالی نهال های جوانتر و کوچکتر با تولید میوه های تازه تر و بیشتر، آنها را پشت سر میگذارند.

آغاز پرورش گیاه با استفاده از بذر به شما حق انتخاب بیشتری برای پرورش گونه ی دلخواه میدهد. ولی اگر میخواهید گیاهان مخصوص خودتان را رشد دهید از داشتن مکانی که نور کافی را به بذرها میرساند اطمینان حاصل کنید. حتی یک پنجره ی آفتابگیر جنوبی چندان کافی نیست. استفاده از لامپ رشد را برای کمک به نور آفتاب حتما مد نظر داشته باشید.

عملیات کاشت را پیش از موعد انجام ندهید. عملیات بذرپاشی را درفضای داخلی، 6 الی 8 هفته قبل از غرس کردن نهال در خارج از فضای مسکونی انجام دهید. بذرها را درون سینی یا حفره های کوچک  با عمق 4.6 سانتی متری در ترکیب خاک استریل و مناسب برای رویش بذر بکارید. بذرها در دمای 24 تا 32 درجه ی سانتی گراد در بهترین حالت خود جوانه میزنند. سپس نهال ها را در دمای حدودا 24 درجه ی سانتی گراد پرورش دهید.

برای غرس کردن عجله نکنید. خاک و هوای سرد میتواند به گیاه استرس وارد کند. حداقل یک یا دو هفته پس از آخرین سرمازدگی صبر کنید. دمای هوا در طول شب باید به طور مداوم بالای 8 درجه ی سانتی گراد باشد. برای گرم کردن خاک از مالچ پلاستیکی سیاه و یا پوشش ردیفی و جهت گرم نگاه داشتن گیاه در اوایل فصل از پوشش گرمایشی  یا سایر پوشش های محافظتی استفاده کنید. هر زمان که دمای هوا از 30 درجه ی سانتی گراد فراتر رفت پوشش های محافظتی را بردارید.

قبل از غرس کردن گیاه آنها را با کم کردن میزان آب و کود به شرایط  فضای بیرونی عادت دهید.گیاه را در معرض سرما  قرار ندهید چون میتواند به گیاه استرس وارد کند و روند رشد را متوقف سازد. نهال هایی که در معرض سرما ( دمای 16 تا 18 درجه ی سانتی گراد در طول روز و 10 تا 16 درجه ی سانتی گراد در طول شب ) قرار میگیرند بیشتر مستعد ابتلا به عارضه ی گربه سیمایی ( catfacing ) هستند.

بین نهال ها را فضا گذاری کنید:

–  30 الی 60 سانتی متر فاصله برای گونه هایی از گوجه فرنگی با رشد محدود

–  35 تا 50 سانتی متر فاصله  برای گونه هایی از گوجه فرنگی که رشد نامحدود دارند و به چوب بسته شده اند.

–  60 تا 66 سانتی متر فاصله برای گونه هایی از گوجه فرنگی که رشد نامحدود دارند و به چوب بسته نشده اند.

برخلاف اکثر گیاهان، اگر عمق کاشت گوجه فرنگی نسبت به عمق کاشت آن در محفظه ی رشدش، بیشتر باشد بازدهی بهتری خواهد داشت.گوجه فرنگی را به گونه ای در زمین بکارید که سطح خاک زیر پایین ترین برگهای آن قرار بگیرد. ریشه ها با ایجاد یک شبکه ی ریشه ای قوی تر، در راستای ساقه ی قرار گرفته در خاک، رشد میکنند.

برای کاهش ریسک ابتلا به بیماری در ریشه ها، از کاشت گیاه در خاکهایی که اخیرا در آن گوجه فرنگی، سیب زمینی، فلفل یا بادمجان کشت شده است به اندازه ی حداقل دو سال خودداری کنید.

جهت حفظ رطوبت خاک و زدودن علف های هرز گیاه را پس از اینکه خاک گرم شد مالچ پاشی کنید. گوجه فرنگی دائما به رطوبت نیاز دارد. اگر میزان بارندگی در هر هفته کمتر از 2.5 سانتی متر باشد، گیاه را برای جبران کمبود آب، آبیاری کنید.

عوامل زیادی ( علاوه بر گونه ای که انتخاب میکنید) در ثمر دهی کلی، اولین برداشت و کیفیت محصول دخیل هستند. بسترهای برآمده، مالچ پلاستیکی سیاه و حفظ مداوم رطوبت با آبیاری یا از طریق آبیاری قطره ای راه های خوبی برای بهبود سه مورد مذکور به نظر میرسند.

چگونگی مراقبت شما از گیاه میتواند بر عملکرد آن تاثیر بگذارد. گونه هایی با رشد محدود به بسته شدن به چوب نیازی ندارند. ولی بستن گونه هایی که رشد محدود ندارند به چوب و هرس کردن آنها میتواند برداشت اول را در حدود یک هفته یا بیشتر تسریع کند و موجب بهبود کیفیت محصول، تمیز نگاه داشتن محصول و تسهیل در برداشت شود. عموما بستن گیاه به چوب و هرس کردن آن میزان محصول را به طور کل کاهش میدهد اما محصولات اندازه ی بزرگتری خواهند داشت. همچنین گیاهان حرص شده که به چوب بسته شده اند بیشتر مستعد پوسیدگی گلگاه و آفتاب زدگی هستند. رشد بی رویه ی گونه هایی از گوجه فرنگی که رشد محدود دارند زحمت کمتری میطلبد اما فضای بیشتری را اشغال میکند و گیاه به میزان بیشتری در معرض ابتلا به امراض قرار میگیرد.

تیرک چوبی مخصوصی که گیاه گوجه فرنگی را به آن میبندند عموما 180 فیت طول  و 4 سانتی متر قاعده ی مربع شکل دارد ولی میتوانید از ابزار مشابه با آن نیز استفاده کنید. تیرک را همزمان یا پس از غرس کردن در عمق حداقل 8 تا 10 اینچی خاک فرو کنید تا به ریشه های گیاه آسیبی نرسد.

گوجه فرنگی را با جدا کردن بن شاخه ( شاخه ها در محل تلاقی ساقه ی برگ با ساقه ی اصلی میرویند) زمانی که طولش به 5 الی 10 سانتی متر رسیده است ، به یک یا دو شاخه ی مستحکم هرس کنید. شاخه ها را با یک طناب نرم، ریسمان چندلایه یا پارچه گره به تیرک بزنید تا با قرار گرفتن شاخه در یک گره و تیرک در گره دیگر شکلی  8 مانند ایجاد کند. این کار به شاخه فضا میدهد که بدون در هم فشردگی گسترش پیدا کند. گره زدن را از حدود 20 تا 30 سانتی متر بالای سطح زمین شروع کنید واین کار را همچنان که گیاه رشد میکند در فواصل یکسان ادامه دهید. به جای استفاده از تیرک های جداگانه، گیاهان متعددی را، در طول یک ردیف بین تیرک هایی که با فاصله ی 120 سانتی متر از یکدیگر قرار دارند پرورش دهید. یک ریسمان چندلایه را به دور گیاهان و تیرک ها بپیچید.

پرورش گوجه فرنگی در فضای محصور با دادن فضای لازم به آن برای رشد گسترده، باعث تعدیل میزان فعالیت لازم در زمینه ی کارگذاشتن تیرک ها میشود. شما میتوانید محفظه های مخصوص پرورش گوجه فرنگی را از فروشگاه های لوازم باغبانی محل زندگی خودتان تهیه کنید یا  اینکه یک توری آهنی به طول 180 سانتی متر و قطر 10 الی 15 سانتی متر را به شکل استوانه ای با قطر حدودا 56 سانتی متر در بیاورید. (حصار دام یا یک توری آهنی جوشی کارایی خوبی در این زمینه دارد). قفس را بلافاصله بعد از غرس کردن گیاهان در اطراف آنها قرار دهید و با استفاده از تیرکهای چوبی آن را ثابت نگاه دارید.

از استفاده ی بیش از حد از نیتروژن که میتواند منجر به برگ دهی بیش از حد و تولید محصول بی کیفیت شود خودداری کنید .همچنین از استفاده از کود سرک های نیتروژنی یا کودهای تازه خودداری کنید (آنهایی که میزان نیتروژنشان نسبت به فسفر و پتاسیمشان سه برابر یا بیشتر است). ثمردهی بی کیفیت همچنین میتواند به وسیله ی بارش سنگین باران و یا دماهایی ایجاد شود که یا خیلی بالا (بالای 32 درجه ی سانتی گراد) و یا خیلی پایین( کمتر از 13 درجه ی سانتی گراد ) هستند.

در بیشتر خاک ها شما میتوانید وقتی محصول به قطر حدودا 2.5 سانتی متر رسید و دوباره در هنگام شروع برداشت، به ازای هرگیاه حدود 1.2 فنجان از کود سرک را با نسبت 5 درصد نیتروژن،10 درصد P2O2  و ، 5 درصد K2O  و به آرامی در 2.5 سانتی متر بالایی خاک قرار دهید.

برای جلوگیری از وقوع سایر مشکلات رایج  در پرورش گوجه فرنگی:

– برای جلوگیری از پوسیدگی گلگاه خاک را به طور یکنواخت مرطوب نگاه دارید.این کار در هنگامی که گوجه فرنگی آب را سریعا  بعد از باران سنگینی که به دنبال شرایط آب و هوایی خشک باریده است جذب میکند، به جلوگیری از ترک برداشتن آن کمک میکند.

– برگ هایی که بر گیاه سایه می اندازند تا از آفتاب زدگی در امان بماند را از بین نبرید.

– عارضه ی گربه سیمایی (بد شکل، میوه ی دفرمه) به خاطر گرده افشانی ناقص به دلیل هوای سرد ایجاد میشود. تا زمان پایداری وضعیت هوا و گرم شدن خاک برای غرس کردن عجله نکنید.

آفات:

کرم شاخدار گوجه فرنگی- لاروهایشان را با دست جمع آوری کنید. این آفت دائما به وسیله ی شکارچیان طبیعی کنترل میشود.

شته: برای زدودن شته ها از روی گیاه میتوان از فشار شدید آب استفاده کرد. گیاه راهر چند وقت یکبار به مقدار نیاز در صبح زود با آب بشویید. حضور شکارچیان طبیعی  مانند شته های خاکستری – قهوه ای یا شته های متورم پارازیته شده ، حشره ی الیگتور، لاروهای سوسک ماده و حشرات بالتوری را بررسی کنید.

برای مطالعه بیشتر در مورد شته ها مقاله چگونه شته ها را کنترل کنیم؟ را مطالعه نمایید

سفید بالک ها-نهال های  سفید بالک زده را نخرید.قبل از خرید نهال،به دقت آن را بررسی کنید.

سوسک سیب زمینی کلرادو – سوسک ها، تخم ها و لاروهایشان را با دست جمع آوری و نابود کنید.

کرم طوقه بر- از رشد علف های هرز جلوگیری کنید. زه بندهای مقوایی دور هر گیاه، از آن به خوبی محافظت میکنند.

سوسک ککی- برای حفاظت از گیاه دربرابر آسیب های اولیه از پوشش های ردیفی استفاده کنید. از این پوشش ها هنگام کاشت استفاده کنید و آنها را قبل از اینکه هوا خیلی گرم شود بردارید. علف های هرز را از بین ببرید.

برای مطالعه بیشتر در مورد انواع آفات و بیماری های گلخانه ای سری مقالات آشنایی با آفات و بیماری های کشت های گلخانه ای را مطالعه نمایید

بیماری ها:

پوسیدگی گلگاه- گیاه را هنگام خشکی هوا آبیاری کنید یا برای حفظ مداوم میزان رطوبت مالچ پاشی کنید. گیاه را در خاکی غنی از مواد آلی پرورش دهید. گیاه را به خوبی کود بدهید و از شخم کشیدن زمین نزدیک به محل کاشت خودداری کنید.

عارضه ی گربه سیمایی-گونه های سازگار با شرایط بومی خودتان را پرورش دهید و برای اینکه گیاه به خوبی رشد کند به میزان کافی کود و آب بدهید.

لکه ی موجی، لکه ی برگی سپتوریایی- گیاهان جدید در بخشی از باغ بکارید که با محل کاشت سال قبل متفاوت است. در صورت امکان از آبیاری برگ خودداری کنید. آبیاری را در ابتدای روز انجام دهید تا بخش هایی از گیاه که روی سطح خاک قرار دارند حتی الامکان سریعتر خشک شوند. از انبوه کردن گیاهان بپرهیزید.گیاهان را با فاصله از هم بکارید تا به جریان هوا اجازه ی عبور بدهید. و برای بهبود جریان هوا، علف های هرز اطراف گیاه و محوطه ی باغ را بزدایید. به سازی گیاه را انجام دهید. وقتی گیاهان خیس نیستند قسمتهای بیمار گیاه را به دقت جدا و نابود کنید. در پاییز همه ی برگهای  و ساقه های آلوده را جمع آوری و نابود کنید. بیماری سپتوریا در اوائل فصل اتفاق میفتد و شرایط مطلوب برای وقوع آن هوای مرطوب و سرد است. از نهال های سالم استفاده کنید و برگهایی آلوده ی تحتانی را جدا کنید.

سوختگی سیب زمینی- از همان استراتژی های کنترلی مبحث بالا استفاده کنید. قارچی که باعث ایجاد سوختگی سیب زمینی میشود اخیرا به دلیل کوچ گونه های با نژاد(ژنوتیپ های)  تهاجمی تربه درون ایالات متحده، برای باغچه های خانگی و پرورش دهندگان تاجر تبدیل به تهدیدی جدی شده است.تایید تشخیص بیماری سوختگی سیب زمینی و اعمال شاخص های کنترل فوری قویا پیشنهاد میشود.استراتژی های کنترلی پرورشی ذکر شده در بالا ممکن است نتوانند این نژاد ها را به میزان کافی کنترل کنند.

پژمردگی فوزاریومی(قارچی)-از همان استراتژی های کنترلی ذکر شده در بالا استفاده کنید.گونه های مقاومی مثل گوجه فرنگی  های pik-redT,better boy,supersonic,jet star,springset  و  floramerica. بکارید

پژمردگی ورتیسیلیومی-)-از همان استراتژی های کنترلی ذکر شده در بالا استفاده کنید.گونه های مقاومی مثل supersonic,jackpot,basketvee,sunny,jet star,springset بکارید.

منبع