خاک ورزی مرسوم یا همان شخم ، عملیاتی است که خاک را خرد، نرم و برگردان می کند و آن را حتی الامکان ازعلف های هرز رها می سازد و می تواند بستر بذر را آماده کند.
شخم می تواند ریشه علف هرز را ببرد یا آن را به زیر خاک دفن کند. هدف از شخم یا خاک ورزی بهبود شرایط فیزیکی خاک است که شامل ساختمان، رطوبت دما، حرکت دادن و شل کردن خاک، بهبود تهویه خاک، شکستن لایه فشرده خاک، آماده سازی بستر بذر و فراهم کردن شرایط لازم برای رشد بذر از جمله رطوبت، دما، تهویه آزادسازی از کلوخه ها، از بین بردن علف های هرز و مدیریت بقایای محصول می باشد.
شخم اولیه
اولین عملیات خاک ورزی هر فصل زراعی، شخم اولیه نام دارد. در مناطق مرطوب یا خیس، خاک شخم زده می شود ولی در مناطق خشک بهتر است بقایا را روی سطح خاک باقی گذاریم.
تجهیزات شخم اولیه
گاوآهن برگردان دار: خاک را برمی گرداند و بقایا را به زیر خاک می برد.
گاوآهن بشقابی: دارای بشقاب هایی است که می غلتند و خاک را تا حدی مانند گاوآهن برگردان دار برمی گرداند و برای استفاده در خاک های سخت بهتر است.
گاوآهن بشقابی یکطرفه: برای خاک های خشک به کار می رود و بقایا را نسبت به گاوآهن برگردان دار و بشقابی بیشتر روی سطح خاک باقی می گذارد.
گاوآهن چیزل (قلمی): خاک را بر نمی گرداند. استفاده از چیزل ها یا پنجه غازی ها خاک را خرد می کند و بقایا را روی سطح باقی می گذارد.
شخم ثانویه
تمام عملیات خاک ورزی پس از شخم اولیه، شخم ثانویه است که در عمق کمتری انجام می شود.
تجهیزات شخم ثانویه
هرس بشقابی (دیسک): شبیه گاوآهن بشقابی است ولی دارای بشقاب های کوچک تر است. بقایا را می برد اما روی سطح باقی می گذارد.
هرس دندانه میخی: دندانه های فولادی دارد که خاک را می شکند و علف های هرز کوچک را ریشه کن می کند.
کج بیل گردان: چرخ های کج بیل روی یک شفت بلند قرار دارد که خاک را در عمق کم می کند و معمولا برای محصولات ردیفی بر روی تراکتور سوار می شود.
زمان مناسب شخم
بهترین زمان برای شخم چند هفته قبل از کاشت محصول می باشد. باد، باران و سایر شرایط اقلیمی عوامل مناسبی در تعیین زمان شخم هستند. با توجه به شرایط اقلیمی بهترین زمانی برای شخم، موقعی است که نیازی به افزودن مواد مغذی به خاک نباشد. همچنین سرعت وزش باد بایستی ناچیز باشد تا خاک دچار فرسایش بادی نگردد. به همین دلیل توصیه می شود زمانی عملیات شخم انجام شود که خاک نسبتا مرطوب است. هر چه خاک خشک تر باشد، فرسایش بادی بیشتر صورت می گیرد. اکثر کشاورزان شخم را در پاییز انجام می دهند و سپس در بهار نیز زمین را به صورت سطحی شخم می زنند.
مزایای سیستم خاک ورزی مرسوم
– ماشین ها برای کشاورزان آشنا بوده و به طور گسترده در دسترس هستند.
– این روش با دامنه وسیعی از خاک ها، شرایط، محصولات و … انعطاف پذیر و قابل تنظیم است.
– می توان از طریق خاک ورزی در فصل رشد برای مبارزه با علف های هرز و آفات استفاده کرد.
– خاک ها هنگامی که با بقایای محصولات ترکیب شوند سریع تر گرم و آماده کشت می شوند.
معایب سیستم خاک ورزی مرسوم
– هزینه تجهیزات، سوخت و کار و انرژی لازم در ارتباط با تهیه بستر بذر بالا است.
– رفت و آمد بر روی زمین زیاد بوده و خطر فشردگی و پراکندن تخم علف های هرز در زمین را افزایش می دهد.
– خطر فرسایش سطحی خاک بر اثر باد و آب به دلیل کافی نبودن بقایای سطحی وجود دارد.
– خاک ورزی، سطح مواد آلی را کاهش می دهد.
– خاکدانه های خاک را از بین می برد.
کلمات کلیدی: شخم ، عملیات خاک ورزی ، شخم زدن ، عملیات شخم ، فرسایش خاک ، فرسایش بادی
