چگونه به بهترین روش قلمه بزنیم؟

آموزش قلمه زدن

قلمه بخشی از ساقه، برگ یا ریشه است که از گیاه مادری جدا شده و در شرایط مناسب برای ریشه زایی قرار می گیرد. انواع قلمه عبارتند از:

قلمه ریشه

گیاهانی مانند گل ابریشم و تمشک قرمز که توانایی تولید جوانه های نابجا روی ریشه های خود دارند و پاجوش تولید می کنند، همچنین گیاهانی که ریشه گوشتی دارند (مانند بگونیای تکمه را می توان با قلمه ریشه افزود. روش گرفتن قلمه ریشه بدین ترتیب است که در زمان استراحت یا خفتگی گیاهان و یا در ابتدای بهار ریشه هایی را که ۵ تا ۶ میلیمتر قطر دارند، به طول ۵ تا ۱۵ سانتیمتر، جدا ساخته و در محیطی خنک، درون شن یا خاک اره مرطوب نگهداری می شوند تا در آن ها جوانه های نابجا تشکیل شوند. سپس، به محل کاشت انتقال داده میشوند. گرفتن قلمه ریشه در زمستان و نگهداری آن ها در شاسی گرم یا گلخانه (فصل ۱۴، کنترل عوامل محیطی را نگاه کنید) نیز معمول است که در بهار به محل کاشت انتقال می یابد. قلمه ریشه را می توان به صورت افقی یا عمودی در محل کشت قرار داد. در حالت عمودی، باید دقت داشت که طرفی از ریشه که در اصل به پاهنگ (طوقه) نزدیکتر بوده، نزدیک سطح زمین رو به بالا) قرار گیرد.

قلمه ساقه ها

معمولترین نوع قلمه ها، قلمه ساقه است که در آن، قسمتی از ساقه را که دارای جوانه جانبی یا انتهایی است از گیاه مادری جدا شده، برای ریشه زایی در محیطی مناسب قرار داده میشود تا پس از تولید ریشه، به صورت گیاهی جداگانه رشد کند. قلمه ساقه را می توان در مرحله های مختلف رشد گرفت که انواع آن در زیر شرح داده شده است:

قلمه چوب سخت

در درختان خزاندار، این نوع قلمه به طول ۱۰ تا ۲۵ سانتیمتر (گاهی تا ۷۰ سانتیمتر)، از شاخه های فصل جاری که رسیده شده و چوب آن ها سفت گردیده و گاهی از شاخه های ۲ تا ۳ ساله گرفته می شود. نمونه این گیاهان پاس زرد، انار، انجیر، انگور و توت است. قلمه را باید در زمستان، که گیاه در حال استراحت یا خفتگی است، از شاخه های قوی گرفت. قلمه ها به طور معمول هنگامی گرفته می شوند که نیاز سرمایی در آن ها از بین رفته باشد ولی این کار نباید دیرتر از میانه زمستان انجام گردد، زیرا قلمه ها برای این که بتوانند ریشه بدهند و در بهار انتقال داده شوند، نیاز به زمان کافی دارند. در برخی از گیاهان (مانند انگور) می توان قلمه را در زمستان گرفت و در یک محل مناسب انبار کرد و در ابتدای بهار در محل اصلی کاشت. در سوزنی برگان، قلمه چوب سخت از اواخر پاییز تا اواخر زمستان گرفته می شود ولی چون این قلمه ها برگدارند باید در شرایط مرطوب ریشه دار شوند تا آب از دست ندهند و خشک نشوند. ریشه زایی در این نوع قلمه خیلی طولانی است و ممکن است از چند ماه تا یکسال زمان لازم داشته باشد. به طور کلی، قلمه های گیاهانی مانند شبه سرو، نوش و سرخدار به آسانی ریشه میدهند، در حالی که قلمه های درختان نوئل و نراد دیر تولید ریشه می کنند. در این گیاهان طول قلمه به طور معمول ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر بوده و از قسمت انتهایی شاخه های سال پیش که رشد کامل کرده اند گرفته میشوند. زخم زنی پایین قلمه ها ممکن است ریشه زایی را آسان کند.

در برخی از گیاهان (مانند درخت به) ریشه دار شدن قلمه در صورتی موفقیت آمیز است که از شاخه های یکساله، همراه با مقداری شاخه دو ساله، گرفته شود. در صورتی که طول چوب دو ساله در پایین قلمه خیلی کم باشد، قلمه پاشنه دار و چنانچه طول آن به چند سانتیمتر برسد، قلمه قنداقه دار نامیده می شود. در حالت دوم، گاهی چوب دو ساله را در جهت طولی دو نیم می کنند به حالتی که روی سطح جانبی آن شاخه یکساله قرار گرفته باشد.

قلمه چوب نیمه سخت

این نوع قلمه را بیشتر، از درختان خزاندار یا همیشه سبز پهن برگ و از شاخه هایی که چوب آن ها کمی سفت شده گرفته می شود. این نوع قلمه را در هر زمان از سال می توان گرفت، ولی بیشتر در اواخر بهار که شرایط برای ریشه دار کردن قلمه ها مناسب است، بیدرنگ پس از این که گیاهان رشد سریع خود را تمام کردند، انجام میشود. به طور معمول گیاهانی مانند برگ نو، زیتون و مرکبات با این نوع قلمه افزوده می شوند. برای این کار، قلمه به طول ۷ تا ۱۴ سانتیمتر گرفته می شود و در صورت برگدار بودن، تنها چند برگ در انتهای شاخه نگهداشته شده و بقیه برداشته می شوند. این نوع قلمه از شاخه های انتهایی یا جانبی به دست می آید.

قلمه چوب نرم

این نوع قلمه از شاخه های در حال رشد نرم و آبدار بهاره گیاهان خزاندار یا همیشه سبز چوبی گرفته می شود. گیاهانی مانند ماگنولیا، اسپیره و افرا با این نوع قلمه افزوده می شوند. برای این کار، به طور معمول از انتهای شاخه ها، قلمه هایی به طول ۸ تا ۱۲ سانتیمتر گرفته می شود و برگهای پایین آن ها برداشته می شوند. از آن جایی که چوب این نوع قلمه ها رشد کامل نکرده است، ذخیره مواد قندی آن ها کم است، بنابراین، باید دقت شود که برگها شاداب بمانند تا بتوانند به نورساخت (فتوسنتز) ادامه دهند. بیشتر، این نوع قلمه در زیر سیستم مه افشانی (در این سیستم، آب به صورت ذره های ریز و در فاصله های زمانی قابل کنترل، از فواره های کوچکی روی گیاهان پاشیده میشود) با رطوبت بالا ریشه دار می شوند تا برگ ها پژمرده نگردند.

قلمه علفی

این نوع قلمه از ساقه های گوشتی و آبدار گیاهان علفی مانند داودی، حسن يوسف، شمعدانی و میخک گرفته می شود. روش کار بدین ترتیب است که از این گیاهان قلمه هایی به طول ۷ تا ۱۰ سانتیمتر تهیه شده و در شرایطی مانند آنچه برای قلمه چوب نرم گفته شد، ریشه دار می شوند. در برخی از انواع کاکتوس یا آناناس که از محل قطع شاخه، شیره پرورده گیاه بیرون میزند، بهتر است قلمه را چند ساعت پیش از قرار دادن در محیط کشت، در محل خشکی نگهداری کرد تا محل زخم آن ها خشک شده و از فعالیت بیماری زاها پیشگیری شود.

قلمه زدن گیاهان علفی مانند شعمدانی

قلمه برگ

در این نوع قلمه زدن، در مقایسه با قلمه ساقه، شمار گیاه بیشتری از هر گیاه مادری به دست می آید. در قلمه برگ، پهنک برگ گاهی همراه با دمبرگ و گاهی بدون آن گرفته می شود. پس از کشت، از پهنک و دمبرگ یا از هر دوی آن ها جوانه های نابجای شاخساره و ریشه ایجاد می شود ولی خود پهنک برگ به ندرت جزیی از گیاه جدید می گردد. گیاهانی مانند بگونیا رکس سانسیوریا پپرومیا، کراسولا و بنفشه آفریقایی با قلمه برگ افزوده می شوند.

در گیاهانی مانند بگونیا رکس که دارای برگ های بزرگ است، روش کار بدین ترتیب است که برگ از گیاه مادری جدا شده، رگبرگ های اصلی پشت برگ در چند نقطه با یک چاقوی تیز بریده می شود و پشت برگ روی محیط کشت قرار می گیرد. برای نگهداشتن برگ روی محیط کشت، از سنگریزه و ریگ های درشت استفاده میشود. گیاهان کوچک، در محلی که رگبرگ ها بریده شده اند، پدیدار می شوند و ریشه آن ها در خاک فرو می رود.

ریشه دار کردن قلمه برگ سانسوریا

در برخی از گیاهان (مانند پپرومیا) قلمه را از برگ های جوان، همراه با دمبرگ، گرفته و دمبرگ در خاک فرو برده می شود. در گیاهان گوشتی (مانند سانسوریا) هر برگ به قطعه هایی به طول ۵ تا ۸ سانتیمتر تقسیم شده و در محیط ریشه زایی قرار داده می شود. گیاهان جدید در پایین هر قطعه ایجاد می گردند. در گیاهانی مانند برگيا همراه با رشد برگها، جوانه هایی در حاشیه آن ها ایجاد می شود که هر کدام، پس از تماس با زمین می تواند گیاه جدیدی ایجاد کند

قلمه گرفتن از قطعات برگ سانسوریا

قلمه جوانه برگ

قلمه جوانه برگ شامل پهنک، دمبرگ و قسمت کمی از ساقه و جوانه پایین دمبرگ میباشد. گیاهانی مانند لیمو، سیاه توت، ادریسی، عشقه و کاملیا، با این روش افزوده می شوند. روش کار بدین ترتیب است که پس گزینش شاخه های سال جاری که خوب رشد کرده اند، ساقه از حدود ۱ سانتیمتر بالا و ۱ سانتیمتر پایین برگ جدا گردیده و در ژرفای 1.5 سانتیمتری محیط ریشه زایی قرار داده می شود، به طوری که به طور کامل با سطح خاک تماس داشته باشد. این روش هنگامی به کار می رود که برگ های جدا شده از گیاه، توانایی تولید ریشه داشته باشند ولی نتوانند شاخساره تولید کنند، بنابراین، باید توجه داشت که به جوانه پایین قلمه جوانه برگ، آسیبی وارد نیاید.

تفاوت بین قلمه برگ و جوانه برگ

عوامل فیزیولوژیکی موثر بر ریشه زایی

با بررسی گیاهان آسان ریشه زا و سخت ریشه زا، برخی از عوامل موثر در ریشه زایی مشخص شده اند. پژوهش ها نشان داده اند که ظرفیت یک قلمه ساقه، برای ریشه دهی با برهمکنش بین عوامل ارثی که در یاخته های ساقه وجود دارند و عوامل زیر تعیین می گردد:

الف- مواد قابل حمل: این مواد، در برگ ها و جوانه های گیاهان ساخته می شوند و برخی از آن ها عبارتند از هورمون های گروه آکسین، مواد قندی، ترکیب های نیتروژنه، ویتامین ها و موادی که تاکنون شناخته نشده اند. مواد غیر آکسینی که در ریشه زایی گیاهان، با آکسینها همکاری می نمایند همفرسازهای ریشه زایی نامیده می شوند.

عوامل فیزیولوژیکی موثر در ریشه زایی به طور کامل مشخص نیستند، زیرا هنوز در بسیاری از گیاهان (از جمله برخی از گونه های بلوت) ریشه زایی امکان پذیر نیست.

هورمون اکسین

ب- میزان اکسین: ریشه دهی در ساقه، متناسب با میزان اکسین آن است. به نظر می رسد که این کار با جمع شدن آکسین در پایین قلمه ایجاد شود البته مشخص شده که اکسین، تنها یکی از عوامل محرک ریشه زایی است، زیرا در قلمه های سخت ریشه زا، تنها به کار بردن اکسین، ریشه زایی را آسان نمی کند. افزون بر این، امروزه مواد دیگری که ریشه زایی را تحریک می کنند (مانند کاتکول)، یا از ریشه زایی جلوگیری می کنند نیز شناسایی شده اند.

پ- وجود برگ و جوانه: برگ ها و جوانه ها اثر زیادی روی ریشه دهی دارند. در بسیاری از گیاهان وجود جوانه، به عنوان منبع تولید کننده آکسین، موثر است، در حالی که برگ ها، بیشتر منبع ایجاد کربوهیدرات ها می باشند. در برخی از گیاهان، تحریک ریشه زایی، با برگ ها و جوانه های ناشی از افزایش تولید مواد همفرساز ریشه زایی است که اثر آکسین و کربوهیدرات ها را تکمیل می کند.

ت- میزان مواد غذایی موجود در گیاه: یکی از عوامل مهم در تعیین ظرفیت ریشه دهی، مقدار مواد غذایی ذخیره شده در گیاه است. به طور کلی برای ریشه زایی، نسبت کربوهیدرات زیاد به نیتروژن کم لازم است. باید توجه داشت که با این که میزان کم نیتروژن مقدار ریشه ها را افزایش میدهد، کمبود نیتروژن، از ریشه زایی جلوگیری می کند.

ث- مرحله رشد گیاه: گیاهانی مانند عشقه، سیب و بسیاری از سوزنی برگان، هنگامی که در مرحله نونهالی هستند (یعنی جوان بوده و به گلدهی و میوه دهی نرسیده اند) توانایی ریشه زایی زیادی دارند، ولی زمانی که گیاه به مرحله گلدهی می رسند ریشه زایی آن ها بسیار دشوار می شود.

ج- جای ساقه روی گیاه: جای ساقه ای که قلمه از آن گرفته می شود، بر ریشه زایی اثر می گذارد. به طور کلی شاخه های جانبی، از شاخه های انتهایی بهتر ریشه میدهند و چنان که گفته شد، شاخه های در حال رشد رویشی بیشتر از شاخه های گلدار، ریشه زایی دارند.

چ- نوع بافت قلمه: در برخی از گیاهان، قلمه های چوب نرم و در شماری دیگر، قلمه های چوب سخت و یا حالت هایی بین این دو، برای ریشه دهی، مناسبترند. با این که به طور معمول در گیاهان آسان ریشه زا، هر نوع قلمه ای به آسانی ریشه میدهد، قلمه های چوب نرم گیاهان خزاندار که در بهار یا تابستان گرفته می شوند بهتر از قلمه های چوب سخت که در زمستان گرفته می شوند، ریشه میدهند.

ح- زمان گرفتن قلمه: زمان قلمه گیری نیز ممکن است در ریشه زایی تاثیر بگذارد. برای مثال، در آزاله هرگاه قلمه چوب نرم در اوایل بهار گرفته شود، بهتر از هر زمان دیگر ریشه میدهد. در حالی که در برخی دیگر از گیاهان همیشه سبز پهن برگ، شاید مناسبترین زمان برای گرفتن قلمه از ابتدای بهار تا اواخر پاییز باشد.

عوامل محیطی موثر بر ریشه زایی

عوامل محیطی، نقش مهمی در ریشه زایی قلمه ها دارند. این عوامل عبارتند از :

الف- رطوبت: چنانچه رطوبت محیط به ویژه در اوایل کاشت قلمه ها کافی نباشد، قلمه ها در اثر از دست دادن آب از بین می روند، زیرا نمی توانند مقدار آبی که با تبخیر و تعرق از دست میدهند را به طور کامل جبران کنند. به طور معمول، برای کاهش میزان آب از دست دهی گیاه، شمار برگ های روی قلمه را به کمترین حد ممکن رسانده می شود. اما بایستی توجه داشت که وجود برگ های جوان همان گونه که گفته شد، برای ریشه دهی لازم است، بنابراین تا جای ممکن باید از برداشت برگ های جوان پرهیز شود. گاهی، گیاهان در زیر سیستم مه افشانی قرار داده می شوند تا رطوبت محیط را بالا نگه داشته و از پژمردگی قلمه ها جلوگیری شود.

ب- دما: باید در ریشه دار شدن قلمه ها، نمو ریشه پیش از نمو شاخساره، انجام شود. چنانچه دمای محیط قلمه ها زیاد باشد، جوانه ها پیش از این که ریشه روی قلمه تشکیل شود رشد خود را آغاز می کنند که این موجب آب از دست دهی از برگها میشود. در بیشتر گونه های گیاهی، دمای ۲۱ تا ۲۷ درجه سلسیوس در روز و ۱۶ تا ۲۱ درجه سلسیوس در شب، برای ریشه زایی مناسب می باشد. به طور معمول، به پایین قلمه ها پاگرما با دمای ۲۴ تا ۲۷ درجه سلسیوس داده میشود تا تقسیم یاخته ای را در محیط تولید ریشه برانگیزاند. در همین حال، قسمت بالایی قلمه باید در دمای پایینتری قرار گیرد تا تبخیر و تعرق و تنفس آن کاهش یابد.

پ- نور: به نظر می رسد که نور از ریشه دهی جلوگیری می کند، یا نبودن آن، در افزایش ریشه دهی موثر است. قلمه های علفی و قلمه های چوب نرم، به نور (به دلیل نقشی که در فرآیند نورساخت و تولید کربوهیدرات ها دارد واکنش نشان می دهند، اما قلمه های چوب سخت گیاهان خزاندار که مواد ذخیره ای کافی دارند و بی سبزینه (بدون کلروفیل) هستند، در تاریکی بهتر ریشه میدهند. بدیهی است که پس از تولید شاخساره، وجود نور ضروریست.

ت- محیط کشت: محیط کشت عاملی است که بر درصد قلمه هایی که ریشه دار می شوند و نوع ریشه ای که روی آن ها ایجاد می شود، موثر است. محیط کشت باید رطوبت و اکسیژن کافی داشته و عاری از بیماری زاها باشد. برای این منظور، آمیخته های مختلفی از خاک، شن و پیت خزه به کار میرود. قلمه های گیاهان آسان ریشه زا را می توان درون شن یا آب نیز ریشه دار کرد.

کاربرد مواد تنظیم کننده رشد گیاهی برای ریشه زایی

ریشه زایی بسیاری از گیاهان را می توان، با تنظیم کننده های رشد گیاهی، زیاد کرد. این مواد، ریشه زایی را سرعت می بخشند، درصد قلمه های ریشه دار شده را زیاد می کنند، شمار و کیفیت ریشه را در هر قلمه بالا می برند و سرانجام ریشه دهی را یکنواخت می سازند. مهمترین مواد ترکیبی ریشه زا ایندول بوتیریک اسید و نفتالن استیک اسید هستند. شکل تجاری این مواد به صورت گرد (پودر) است و در صورت استفاده از آن ها، باید پایین قلمه ها را درون گرد فرو برد تا مقداری از آن به سطح بریده شده بچسبد. چنانچه قلمه ها خشک باشند، می توان به آن ها را اندکی مرطوب ساخت. پس از به کار بردن مواد ریشه زا، باید بیدرنگ قلمه ها را در محیط ریشه زایی قرار داد.

چنانچه از محلول تنظیم کننده های رشد استفاده می شود، بر حسب نوع گیاه، می توان پایین قلمه ها را در محلول رقیق ۲۰ تا ۲۰۰ قسمت در میلیون، به مدت ۲۴ ساعت نگهداشت و سپس بیدرنگ قلمه ها را در محیط ریشه زایی قرار داد. همچنین، می توان بر حسب گونه، از محلول غلیظ ۵۰۰ تا ۱۰۰۰۰ قسمت در میلیون، بهره جست. در این مورد، پایین قلمه ها، در حدود ۵ ثانیه در محلول فرو برده شده و سپس در محیط ریشه زایی قرار داده می شود

اتاقکهای رشد

اتاقک های به طور کامل در بسته، می توانند برای تولید دانهال و ریشه دار کردن قلمه، به کار گرفته شوند. ردیف لامپهای مهتابی (سفید گرم و سفید خنک با هم) به فاصله ۴۵ تا ۶۰ سانتیمتر از یکدیگر، قرار داده می شود تا شدت نور کافی و بیشتر گرمای مورد نیاز را تامین کند. در صورت قرار داشتن اتاقک در هوای آزاد و نیاز به پنکه و هواکش برای به جریان انداختن هوا و خارج کردن گرمای اضافی، ممکن است گرمای تکمیلی لازم باشد. لامپها به طور کلی، ۱۶ ساعت در شبانه روز روشن نگهداشته می شوند. اما این مدت، ممکن است برای گونه های مختلف، متفاوت باشد.

یک پیام بگذارید
پست الکترونیک شما منتشر نمی شود
تمام فیلدهای ستاره دار می بایست پر شوند *

× عضویت در گروه تلگرام کشاورزی پادیاب