چگونه خاک را عاری از عوامل بیماری زا کنیم

تولید نوین فرآورده های باغبانی، نیاز به محیط کشت هایی دارد که از عوامل بیماریزا، حشره ها و علف های هرز عاری باشند. بسیاری از اجزای تشکیل دهنده محیط کشت مانند پرلایت و ورمی کولایت، در کارخانه و در فرآیند با دمای زیاد، سترون می شوند. سایر مواد تشکیل دهنده محیط کشت مانند پیت خزه، سترون نیستند اما در صورتی که در محیط کشت به کار روند، ممکن است آفت کمی داشته باشند و از این رو، پیت خزه به عنوان یک محیط آماده کاربری و بدون هیچ تیماری برای عوامل بیماریزا، محسوب می شود. به طور معمول، دارپوست نیز به خاطر سالمند بودن و فرآیند پوسیده شدن، آماده کاربری است. روش فرآیندی الیاف نارگیل نیز به گونه ای است که بدون هیچ مشکل آفتی، آماده کاربری است.

و به نظر می رسد خزه اسفاگنوم، دار پوست و الیاف نارگیل دارای درجه های مختلفی از مواد طبیعی برای فرو نشاندن عوامل بیماریزا می باشند.

پاستوریزه کردن

معمولترین روش برای کنترل عوامل بیماریزا در گلخانه ها، گرم کردن محیط کشت به میزان ۶۰ تا ۶۵ درجه سلسیوس و به مدت ۳۰ دقیقه است. این تیمار پاستوریزه کردن، بیشتر عوامل بیماری زا، علف های هرز، حشره ها و نماتدها را از بین می برد، اما بدبختانه بسیاری از ریز اندامواره های (میکروارگانیزم های) نابیماریزای مفید را هم می کشد. چنانچه بذر علف های هرز مشكل زا باشند، باید محیط کشت با دمای ۷۰ تا ۸۰ درجه سلسیوس گرما داده شود. حجم های زیاد خاک، ماسه یا بسترهای خاکی از نظر اقتصادی بهتر است با بخار تیمار شوند که یا به طور مستقیم یا با تهویه انجام می شود. با روش های بخاردهی، محیط کشت باید به میزان ۲۵ تا ۴۰٪ حجم مرطوب شود، ولی خیس نباشد.

یکی از کاستی های پاستوریزه کردن با بخار، هزینه آن است که در برگیرنده نه تنها هزینه های انرژی، بلکه هزینه های کارگری می شود. سایر مشکل هایی که ممکن است وجود داشته باشد، مسمومیت با منگنز و آمونیوم است. مسمومیت منگنز در صورتی ایجاد می شود که خاک دارای مقادیر زیادی منگنز به صورت غیر قابل دسترس باشد. بخار، مقدرای از منگنز را به صورت قابل دسترس برمی گرداند. پاستوریزه کردن با دمای زیاد یا به مدت طولانی، ممکن است باعث تولید مقدار زیادی منگنز شود که برای گیاهان سمی می باشد.

مسمومیت آمونیومی هم با فرآیند پاستوریزه کردن در ۷۱ درجه سلسیوس رخ می دهد که موجب مرگ تمام ریز اندامواره های (میکروارگانیزم های) برگرداننده آمونیوم به نیتریت و نیترات می شود و در نتیجه آمونیوم در محیط های کشت، به حد کشنده می رسد.

آفتابدهی

این روش که در بسیاری از نقاط ایران کاربرد دارد، روشی کند است اما ارزان و بدون نیاز به مواد شیمیایی می باشد. زمین کشتزار (برابر مزرعه در زراعت) یا بستر های زمینی گلخانه یا گلدان های دارای محیط کشت، آب داده می شود و پس از زهکش شدن، با پلاستیک روشن یا سیاه 1.5 تا 2 میلی، محکم پوشانیده می شود. پلاستیک، گرما را جمع کرده و دمای محیط کشت را افزایش می دهد. این روش در تابستان و در مناطق با آفتاب زیاد و دمای گرم بسیار کارا می باشد. پلاستیک روی محیط کشت به مدت ۴ تا ۶ هفته نگهداشته می شود. همانند روش پاستوریزه کردن، محیط کشت باید پیش از تیمار، مرطوب ولی خیس نبوده و کلوخه نداشته باشد. باید اطمینان حاصل شود که پلاستیک سوراخ ندارد و به طور کامل بسته شده و گرنه مقداری گرما ممکن است از دست برود و موثر بودنش کم شود.

قارچکش ها

یک محیط کشت پاستوریزه نشده و مورد نیاز فوری را می توان با قارچکش ها محلول پاشی کرد تا از بیماری زاهای احتمالی جلوگیری شود. گرچه، قارچکش ها گران هستند و در کنترل بیماریزاهای محیط کشت، ممکن است صد در صد موثر نباشند. کاربرد محیط کشت های پاستوریزه شده یا اجزای محیط کشت عاری از عوامل بیماری زاها، در دراز مدت عملی تر و از نظر هزینه بهتر است.

مواد شیمیایی

مواد سترون کننده به طور معمول در هوای آزاد به کار برده می شوند تا علف های هرز، حشره ها و بیماری ها را پیش از کاشت، کنترل کنند. یکی از موثرترین مواد شیمیایی گاز متیل بروماید است. این گاز برای انسان بسیار سمی می باشد و لازم است محیط کشت، به مدت ۷ تا ۱۰ روز پیش از کاشت، هوادهی شود. برخی از گونه های گیاهی، مانند میخک، به متیل بروماید حساس هستند. با توجه به خطرناک بودن متیل بروماید، امروزه بیشتر از کلروپیکرین بهره گیری می شود که در کنترل قارچ ها، حشره ها و نماتدها بسیار موثر و در مورد بذر علف هرز تا حدودی موثر است. گاهی هم از آمیخته متیل بروماید و کلروپیترین بهره گیری می شود.