انواع روش های آبیاری قطره ای

به طور کلی روش های آبیاری موضعی به روش های آبیاری تحت فشار گفته می شود که فقط قسمتی از زمین را مرطوب می نماید. باتوجه به اینکه تفاوت آبیاری قطره ای و بارانی در روش تزریق آب در پای گیاه است لذا می توان روش های آبیاری که آب را به مقدار کم (در حد قطره قطره) به پای گیاه می ریزند آبیاری قطره ای نامیده می شود. به عبارت دیگر آبیاری قطره ای به روشی اطلاق می گردد که در آن آب تحت فشار از طریق شبکه ای از لوله های متصل به هم به پای گیاه هدایت شده و به صورت جریانی آهسته و مستمر در سطح و یا در زیر خاک، در ناحیه ریشه در اختیار گیاه قرار می گیرد.

با توجه به تعاریف فوق از آبیاری قطره ای می توان این نوع از آبیاری را به روش های زیر دسته بندی نمود

آبیاری قطره‌ای با آرایش یک ردیفه

در این روش، لوله‌های آبیاری قطره‌ای به‌صورت یک ردیف در طول یک خط کاشت نصب می‌شوند. این روش برای گیاهانی که به صورت خطی کشت می‌شوند مانند درختان میوه یا گیاهان بوته‌ای بسیار مناسب است. آبیاری یک ردیفه باعث کاهش هزینه‌های نصب و نگهداری می‌شود و برای خاک‌های با نفوذپذیری بالا بسیار کارآمد است.

آبیاری قطره‌ای با آرایش دو ردیفه

در این روش، لوله‌ها به صورت موازی در دو ردیف در کنار هر خط کاشت نصب می‌شوند. این روش برای گیاهانی که ریشه‌های گسترده‌تری دارند یا نیاز به رطوبت بیشتری دارند، مناسب است. آبیاری دو ردیفه باعث افزایش پوشش آبیاری می‌شود و برای گیاهانی با نیاز آبی بالاتر و زمین‌های بزرگ‌تر بسیار مفید است.

آبیاری قطره‌ای با آرایش لوپ یا حلقه‌ای

در این روش، لوله‌های قطره‌ای به صورت حلقه‌ای در اطراف گیاه قرار می‌گیرند و به شکل یک لوپ یا حلقه دور تا دور گیاه پیچیده می‌شوند. این روش برای درختان بزرگ که دارای سیستم ریشه گسترده‌ای هستند بسیار مؤثر است، زیرا آب به طور یکنواخت به کل منطقه ریشه توزیع می‌شود.

آبیاری قطره‌ای با نوار تیپ

نوار تیپ نوعی لوله پلاستیکی باریک و تخت است که دارای سوراخ‌های ریز می‌باشد و معمولاً در زراعت‌های ردیفی به‌ویژه برای محصولات صیفی‌جات مانند گوجه‌فرنگی و خیار به‌کار می‌رود. این روش به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و نصب آسان، بسیار پرطرفدار است. نوار تیپ به‌ویژه برای کشت‌های فصلی مناسب است و هزینه‌های کمی برای نصب و راه‌اندازی دارد.

آبیاری قطره‌ای بالبر

در این روش، از یک دستگاه بالبر استفاده می‌شود که قطره‌چکان‌ها را به طور مستقیم بالای منطقه کاشت نگه می‌دارد. این روش برای مناطقی که نیاز به مدیریت دقیق آب دارند، بسیار مؤثر است و به کاهش تبخیر کمک می‌کند.

آبیاری قطره‌ای زیرسطحی

آبیاری زیرسطحی شامل قرار دادن لوله‌های قطره‌ای در زیر سطح خاک است. این روش باعث کاهش تبخیر و افزایش کارایی آبیاری می‌شود و برای مناطق خشک و نیمه‌خشک بسیار مناسب است. همچنین، این روش از رشد علف‌های هرز جلوگیری می‌کند و توزیع آب را مستقیماً به ریشه گیاه انجام می‌دهد.

آبیاری قطره‌ای تراوا

در این روش، از لوله‌های تراوا استفاده می‌شود که به آب اجازه می‌دهند به‌آرامی به خاک نشت کند. لوله‌های تراوا از موادی ساخته شده‌اند که قابلیت عبور آب را دارند. این روش برای خاک‌های سبک و مناطق با نیاز آبی کم بسیار مناسب است.

آبیاری قطره‌ای سفالی یا کوزه‌ای

این روش سنتی شامل استفاده از کوزه‌های سفالی است که در خاک دفن می‌شوند و به‌آرامی آب را به محیط اطراف خود منتشر می‌کنند. این روش برای آبیاری گیاهان کوچک یا در مناطق خشک که منابع آب محدود هستند، مناسب است و از مزایای آن، کاهش تبخیر و آبیاری طولانی‌مدت بدون نیاز به پر کردن مکرر است.

آبیاری موضعی مه‌پاش

مه‌پاش‌ها نوعی سیستم آبیاری قطره‌ای هستند که آب را به صورت مه یا قطرات ریز در نزدیکی گیاه اسپری می‌کنند. این روش به‌ویژه در گلخانه‌ها و برای گیاهانی که به رطوبت بالایی نیاز دارند، استفاده می‌شود. آبیاری موضعی مه‌پاش به کاهش دمای محیط و حفظ رطوبت کمک می‌کند.

آبیاری موضعی میکروجت

میکروجت‌ها نوعی نازل هستند که آب را به صورت جت‌های ریز و با فشار کم در ناحیه ریشه گیاه اسپری می‌کنند. این روش برای گیاهانی که به رطوبت بیشتر در ناحیه ریشه نیاز دارند، مناسب است و به کاهش تبخیر و حفظ رطوبت خاک کمک می‌کند.

آبیاری قطره‌ای ثقلی

در این روش، آب از مخازن بالا به وسیله نیروی جاذبه به لوله‌های قطره‌ای وارد می‌شود و نیازی به پمپ ندارد. این روش برای مناطقی که دسترسی به برق محدود است یا برای کاهش هزینه‌های انرژی طراحی شده است. سیستم‌های آبیاری ثقلی برای استفاده در مقیاس‌های کوچک و پروژه‌های آبیاری خانگی مناسب هستند.

نتیجه گیری

آبیاری قطره‌ای یکی از روش‌های کارآمد و مقرون‌به‌صرفه در مدیریت مصرف آب در کشاورزی است که انواع مختلفی دارد و هر کدام برای شرایط خاصی مناسب هستند.

از میان روش های فوق ۵ روش اول از کاربرد بیشتری برخوردار هستند و ۶ روش بعدی در سطوح کمتری در کشور ایران و اراضی کشاورزی به کار گرفته شده اند. البته انتخاب و کاربرد هر روش برای شرایط خاص آن باید با مطالعه و طراحی صورت گیرد تا بهترین انتخاب منطبق بر شرایط موجود باشد. روش‌هایی مانند آبیاری یک ردیفه و دو ردیفه، لوپ یا حلقه‌ای، و نوار تیپ برای گیاهان با نیازهای مختلف طراحی شده‌اند و هر یک مزایای خاصی مثل کاهش هزینه نصب، افزایش کارایی آبیاری، و کاهش تبخیر را ارائه می‌دهند. روش‌هایی مانند آبیاری زیرسطحی، سفالی، و تراوا مناسب برای مناطقی با شرایط آب و هوایی خشک و کمبود منابع آب هستند، در حالی که سیستم‌های مه‌پاش و میکروجت در گلخانه‌ها و برای گیاهان حساس به رطوبت کاربرد دارند.

در نهایت، انتخاب روش مناسب آبیاری قطره‌ای به عوامل متعددی مانند نوع گیاه، شرایط خاک، اقلیم منطقه و اهداف کشاورزی بستگی دارد. هر یک از این روش‌ها می‌تواند به صرفه‌جویی در مصرف آب، افزایش بهره‌وری محصول، و کاهش هزینه‌های کشاورزی کمک کند و برای پایداری منابع آبی و محیط‌زیست نیز مفید باشد.