ساده ترین، مفید ترین و متداول ترین شیوه تکثیر و ازدیاد درختان انار استفاده از قلمه می باشد. برای تهیه قلمه بهتر است از قلمه های طویل تر آفتاب خورده و قوی استفاده نمود. طول قلمه نباید از ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر کمتر باشد تا بتوان نهالی پایا و استوار تولید نمود.
آماده سازی خزانه
زمین خزانه را با انجام شخم عمیق در دو جهت عمود بر هم آماده می کنند که بهتر است خاک خزانه خیلی سنگین نباشد تا امکان ریشه زایی بهتر و رشد مطلوب فراهم گردد. بهترین زمان گرفتن قلمه و کشت آن در خزانه هنگام خواب درخت است. لذا توصیه می شود بلافاصله پس از یخبندان و سرمای زمستان اقدام به تهیه خزانه و گرفتن قلمه نمود. پس در شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران اوایل اسفندماه بهترین زمان است.
پس از گذشتن یک سال در صورتی که نهال ها خوب آبیاری شوند و با علف های هرز خزانه مبارزه شود قابل انتقال به زمین اصلی خواهند بود. نهال های ریشه دار شده باید دارای رشد خوب، عاری از بیماری ها و نماتدها و قوی باشد تا بتوان در اسفندماه آن را منتقل نمود.
اگر زمان قلمه گرفتن، نوع قلمه، رقم مناسب و حمل و نقل قلمه با دقت انجام گیرد ریشه زایی در فضای باز بیش از ۹۰ درصد خواهد بود. در صورتیکه قلمه ها در گلخانه و درون گلدان پلاستیکی کشت شوند اولا ملزم به انتقال نهال قبل از بیدار شدن نبوده و می توان در سطح وسیع پس از اردیبهشت نسبت به واکاری نهال های خشک شده اقدام نمود. ثانیا از درصد بالاتر ریشه زایی نسبت به فضای باز برخوردار خواهیم بود. لازم به ذکر است کوتاه نمودن زمان جدا کردن قلمه از پایه مادری تا کشت آن در خزانه نقش بسیار مهمی در افزایش درصد ریشه زایی خواهد داشت.
به منظور انتخاب رقم باید پایه را در سال قبل و زمانی که درخت دارای محصول بوده و یا از باغات مادری که بدین منظور ایجاد شده اند انتخاب نمود. کشت قلمه انار در خزانه و در فضای باز به دو طریق و بدون استفاده از هورمون ریشه زا به راحتی امکان پذیر است.
کشت به صورت کرتی
قلمه ها را به فواصل ۵۰ سانتی متر بین دو ردیف و فواصل ۳۰ سانتی متر روی ردیف درون کرت های کوچکی که کاملا مسطح باشند کشت می کنند.
کشت به صورت جوی و پشته
در دو طرف جوی هایی به عرض ۲۰ تا ۵۰ متر، قلمه های طویل تر به صورت نسبتا مایل کشت می شوند. فواصل قلمه ها از یکدیگر نیز ۳۰-۲۵ سانتی متر می باشد. هر قلمه باید فضای کافی جهت ریشه دار شدن در اختیار داشته باشد به نحوی که ریشه ها با یکدیگر تداخل نداشته و در زمان نقل و انتقال موجب قطع ریشه های موئین نگردد.
کلمات کلیدی: انار ، قلمه زدن ، قلمه زدن انار ، تکثیر انار ، ازدیاد انار
خاک
درخت خرمالو می تواند در انواع مختلفی از خاک ها به خوبی رشد کند. ولی خاک های متوسط نظیر خاک لومی و شنی لومی مناسب این گیاه است. اگر خرمالو در خاک سنگین کشت گردد، اکثر میوه ها ریزش می نمایند.
خاک مناسب برای کشت خرمالو بایستی حاصلخیز باشد و آب به آسانی در آن نفوذ نماید. علاوه بر این از نظر رطوبت، خاک باید بدون اینکه دارای رطوبت زیاد باشد، خنک و دارای نم کمی باشد. زمین های هوموسی که دارای مواد آلی فراوان باشند، برای کاشت درخت خرمالو بسیار مناسب هستند. در کل خرمالو طالب اراضی عمیق و قوی است. از این نظر کاشت این درخت در شمال کشور، یعنی کنار دریای مازندران نتیجه بسیار رضایت بخشی می دهد. هرچند درخت خرمالو به رطوبت زیاد خاک حساس است و باید زمین را در صورتی که مرطوب و سطح آب زیرزمینی بالا باشد قبل از کاشت درخت زهکشی کرد، ولی این درخت از خشکی هم گریزان است. در تمام فصول باید رطوبت کافی در اطراف ریشه درخت موجود باشد، بنابراین آبیاری در تابستان و به طور کلی در تمام فصول خشک سال لازم و حتمی است. خاک های آهکی برای این درخت مناسب نیستند و در صورت کاشت درخت خرمالو در چنین خاک هایی برگ درخت ریز و زردرنگ می شود. pH مناسب برای درختان خرمالو ۶/۸-۶ می باشد. در خاک های با pH بالاتر جذب آهن و منگنز با مشکل مواجه شده و برگ های جوان علائم کمبود نشان می دهند. خرمالو به شوری خاک نیز حساس بوده و در اثر شوری درخت دچار کاهش رشد شده و نهایتا از بین خواهد رفت.
بارندگی
در مناطق با بارندگی فراوان مانند مناطق شمالی کشور که میزان بارش سالیانه تا ۵۰۰ میلی متر نیز می رسد، غالبا درخت خرمالو به صوت دیم پرورش می یابد. ولی در مناطق با میزان بارش کم، تعداد دفعات آبیاری در درخت خرمالو بالا می رود، زیرا که خرمالو گیاهی آبدوست است.
نیاز آبی خرمالو
درخت خرمالو دوره های کوتاه مدت خشکی را تحمل می نماید، ولیکن تنش خشکی و تدوام آن در اوایل تابستان ریزش برگ و میوه ها را قبل از رسیدن افزایش می دهد. درخت خرمالو از جمله درختانی است که به دور آبیاری و کیفیت آب حساسیت زیادی دارد. تجربه نشان داده است که اغلب درختان خرمالو که در باغچه منازل کشت شده اند به دلیل نامنظم بودن دوره آبیاری و زیادی کلر در آب شهر شدیدا دچار ریزش میوه شده اند. در منازل و اراضی درون شهری در فصل تابستان درخت به هفته ای دو تا سه بار آبیاری نیاز دارد. همچنین شوری آب باعث عدم رشد مناسب و در نهایت از بین رفتن گیاه می شود. بنابراین آبیاری مرتب و به اندازه از ریزش و ترک برداشتن پوست میوه جلوگیری می کند و باعث تولید میوه های بزرگتر و با کیفیت خواهد شد.
اگرچه تعداد دفعات آبیاری و میزان آب مورد نیاز درختان خرمالو بسته به نوع بافت، ساختمان خاک و شرایط اقلیمی منطقه متفاوت است ولی در مناطقی که رطوبت هوا بالاست و در طول بهار و تابستان بارندگی صورت می گیرد، نظیر مناطق شمالی کشور، گاها به صورت دیم کشت می شود. در صورتی که در مناطق خشک مانند استان اصفهان، درختان خرمالو باید هر ۶-۵ روز یکبار آبیاری شوند. نیاز سالیانه درخت خرمالو، در حدود ۱۲۰۰۰-۹۰۰۰ متر مکعب در هکتار آب است که به تدریج از بهار شروع و در پاییز خاتمه می یابد.
کمبود رطوبت در دوران رشد، باعث کم شدن و کوچک شدن میوه ها می گردد. برای حصول میوه درشت و رشد مداوم شاخ و برگ احتیاج به آب کافی در اواخر زمستان است. در مقابل چنانچه ریشه ها چندین روز در زمین اشباع شده از آب باشند، صدمه می بینند و آبیاری بیش از حد و بی رویه در طی فصل رشد، گاها موجب ریزش میوه ها می شود. مقدار آب لازم با نوع خاک و هوا مرتبط است. انواع خرمالو با پایه های خرمالوی آمریکایی و کلهو می توانند رطوبت اضافی را بیش از سایر انواع تحمل کنند.
می توانید اطلاعات تکمیلی در ارتباط با کشت خرمالو را در کتاب کشت، داشت و برداشت خرمالو مطالعه فرمایید.
آب از جمله عوامل مؤثر در تولید اقتصادی انار محسوب می گردد. هرچند درخت انار به شرایط کم آبی مقاوم است و شواهد نشان می دهد، حتی باغ های اناری که چند سال آبیاری نشده اند، بعد از آبیاری، مجددا شروع به رشد نموده و پاجوش های زیادی تولید می کنند و با تربیت این پاجوش ها می توان بار دیگر آن را به یک باغ انار پر محصول و اقتصادی تبدیل نمود. با این حال کمیت و کیفیت آب برای درختان انار عامل تعیین کننده در میزان عملکرد و کیفیت میوه و حتی مدیریت آفات آن می باشد.
آب های با هدایت الکتریکی (EC) کمتر از ۲ دسی زیمنس بر متر برای انار بسیار مناسب است. اما تحت شرایط خاص از جمله در اختیار داشتن آب کافی، مناسب بودن بافت و عمق خاک و داشتن زهکش، می توان با مدیریت خوب، از آب های با هدایت الکتریکی تا ۵ دسی زیمنس بر متر نیز استفاده نمود. شوری های بالاتر باعث افت سدید کمی و کیفی محصول و افزایش حساسیت درخت در مقابل استرس های محیطی می گردد. بر اساس تحقیقی در اصفهان میزان آب مصرفی در روش آبیاری سطحی حدود ۲۲۰۰۰ تا ۲۶۰۰۰ متر مکعب و در روش آبیاری قطره ای ۷۵۰۰ تا ۱۳۰۰۰ متر مکعب در هکتار متغیر بوده است. این آزمایش و پاره ای تحقیقات دیگر توصیه بر استفاده از روش آبیاری قطره ای دارد. در این روش علاوه بر افزایش راندمان آبیاری و صرفه جویی ۵۰ تا ۶۰ درصدی آب مصرفی، عملکرد نیز بین ۲۱ تا ۵/۴۴ درصد افزایش یافته است. بعلاوه هیچ گونه شوک یا تنش رطوبتی ناشی از تغییر سیستم آبیاری درختان مورد آزمایش از روش سطحی به قطره ای مشاهده نشده است.
در تحقیقات انجام شده در یزد میزان آب مصرفی در روش کرتی ۲۱۰۰۰ و در روش جوی و پشته ۱۵۰۰۰ و در روش قطره ای ۷۰۰۰ متر مکعب در طول یک فصل رشد می باشد. هرچه فواصل آبیاری کوتاه تر باشد، میزان آبی که در دسترس درخت قرار می گیرد، بیشتر خواهد بود و به این ترتیب راندمان آب آبیاری بالا خواهد رفت. دور آبیاری در شهرستان ساوه بین ۱۰-۶ روز متغیر است و چون تأمین آب آبیاری از منبع آب زیرزمینی (چاه) است، کوتاه تر از دور آبیاری در مناطق مرکزی ایران مثل یزد می باشد. در یزد دور آبیاری بین ۱۶-۸ روز متغیر است و آب بیشتر از قنوات تأمین می شود.
پس از عملیات شخم که در اوایل فروردین ماه صورت می گیرد باغ انار را تا اواخر اردیبهشت ماه آب نم دهند تا بدین وسیله گل های باردهنده هرچه بیشتر روی درختان ظاهر و ریشه های جدید به فعالیت بیشتری وادار شوند.
آبیاری های نوبت اول و نوبت دوم بسیار اهمیت داشته و بایستی سعی شود که درختان کاملا سیراب شوند. نیاز انار به آب از اغلب درختان کمتر و مقاومت آن به کم آبی بیشتر از سایر درختان میوه است، ولی آبیاری نامنظم بخصوص اگر درخت میوه داشته باشد اغلب سبب ترکیدن میوه می شود.
کاشت انار
-تهیه بستر کاشت
در این مرحله عواملی نظیر نوع، عمق و بافت مناسب خاک، شیب زمین، روش کاشت، فاصله کشت و جهت کشت مدنظر قرار می گیرد. انار در خاک های شنی-رسی، دارای عمق و تهویه مناسب به خوبی رشد می کند. اگر زمین به صورت تپه ماهور و روش آبیاری نشتی باشد باید نهال را بر روی خطوط تراز با شیب حداکثر ۲-۱ درصد کشت نمود. بعد از اصلاح عوامل محدود کننده خاک و قبل از شخم زدن به میزان ۴۰-۲۰ تن در هکتار کود دامی به زمین داده می شود.
-نقشه باغ و جهت کشت
بر اساس آخرین نظریات کارشناسی و طرح های انجام یافته در ایستگاه تحقیقات انار ساوه فاصله ۳×۴ متر یا ۵/۲×۴ متر جهت کشت و ردیف های کاشت شمالی – جنوبی توصیه می گردد. لذا فاصله کاشت حداقل ۵/۲×۵/۳ متر برای ارقام با رشد رویشی متوسط و حداکثر ۴×۴ متر برای ارقام با رشد رویشی قوی قابل توصیه است.
-ابعاد گودال ها
در خاک هایی که شرایط کافی برای پرورش و رشد درخت ندارند، گودالی به طول و عرض ۱ متر و عمق ۱ متر ایجاد و بعد از برداشتن خاک چاله و ریختن خاک مرغوب و مقداری کود آلی کاملا پوسیده و کود فسفره، به کاشت نهال اقدام می کنند. در خاک های مرغوب، چاله هایی به طول و عرض و عمق ۶/۰ متر ایجاد و نهال را در آن مستقر می کنند.
-زمان و نحوه کاشت
زمان کاشت نهال در فصل خواب گیاه است. در هنگام کاشت نهال باید دقت نمود که تا قسمت یقه وارد خاک شود. در صورتیکه در ته چاله لایه خاک رس وجود داشته باشد، مقداری ماسه با خاک مخلوط می کنیم و در ته هر چاله نیز یک بیل کود حیوانی مخلوط می گردد.
-تغذیه در زمان کاشت
در خاک هایی که شرایط کافی برای پرورش و رشد درخت ندارند، بعد از برداشتن خاک چاله، مقداری خاک مرغوب و مقداری کود دامی کاملا پوسیده و کود فسفره به در گودال می ریزند.