گندم به دو صورت فاریاب و دیم کشت می شود. در روش کشت دیم، تمامی آب مورد نیاز از طریق نزولات آسمانی و در روش فاریاب بخشی از طریق باران و مابقی توسط آب آبیاری تامین می گردد. در مناطقی که میزان بارندگی در فصل رشد گندم بیش از ۳۵۰ میلی متر بوده و پراکنش آن در طول دوره رشد گیاه مناسب است، امکان کشت دیم وجود دارد. در غیر اینصورت، گندم باید در طول دوره رشد و در هنگام نیاز آبیاری شود. مقدار آب مورد نیاز گندم در طول دوره رشد آن ۸-۴ هزار متر مکعب در هکتار است. تعداد دفات آبیاری، دور آبیاری و حجم آب در هر بار آبیاری به شرایط محیطی منطقه و وضعیت خاک وابسته است. نیاز آبی گندم در مناطق گرم بیشتر و در مناطق سرد کمتر است.
همزمانی مراحل پس از گرده افشانی گندم با دمای بالا در تاریخ کشت های پاییزه نیاز آبی آن را افزایش می دهد. حداکثر نیاز آبی در مرحله تشکیل دانه است. مراحل آبستنی تا گل دهی، حساس ترین مراحل رشد گندم به کم آبی محسوب می شوند.
روش های آبیاری گندم
با توجه به محدودیت منابع آبی و لزوم استفاده بهینه از این منابع، به کارگیری روش های مناسب آبیاری با راندمان بالا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گندم به روش های کرتی (نواری)، نشتی (جوی و پشته) و تحت فشار انجام می شود.
۱- آبیاری قطره ای (تیپ)
یکی از بهترین طرح ها برای افزایش راندمان تولید گندم که در مراکز تحقیقاتی هم تایید شده ، آبیاری قطره ای تیپ است . این روش هر چند از نظر هزینه کمی بالاتر است اما با انتخاب ۷۰ سانتی متر فاصله نوار ها ، ۹۰ متر طول لترال ها و ۲۰ سانتی متر فاصله سوراخ های آبده بالاترین راندمان را خواهیم داشت .
۲– آبیاری نواری
در روش کرتی، مزرعه پس از کاشت به وسیله مرزبند به کرت های بزرگ تقسیم بندی شده و با استفاده از نهر کن، جوی های مناسب برای آبیاری تشکیل می شوند. آب از بالای زمین وارد شده و در سطح نوار جریان می یابد. طول و عرض کرت ها به بافت خاک و شیب آن بستگی دارد و در خاک های رسی طول کرت ها نسبت به خاک های شنی بیشتر است. عرض کرت ها معمولا بین ۳ تا ۱۰ متر و طول آن ها در حدود ۵۰ متر در نظر گرفته می شود. در این روش، احتمال شسته شدن عناصر غذایی (به ویژه نیتروژن) و همچنین جابجایی بذرها در آبیاری اول وجود دارد. کارایی مصرف آب در این روش در حدود ۶۵% است.
آبیاری نواری شکل توسعه یافته آبیاری کرتی است که در آن اراضی زراعی شیب بندی شده و به شکل مستطیل و تراز بندی شده درآمده اند. در روش آبیاری نواری، نوارها شیب دار بوده و انتهای آن نیز معمولا باز است. این روش برای اراضی با نفوذپذیری متوسط و با شیب کمتر از ۰.۵% مناسب است.
۳- آبیاری نشتی
این روش هنگامی استفاده می شود که گندم به صورت جوی و پشته کاشته شده باشد. روش آبیاری نشتی در شرایطی که عمق و عرض جوی ها در حدود ۲۰ سانتی متر باشد، نتایج مطلوبی را به دنبال دارد. در این روش، آب در تمام سطح خاک جریان نمی یابد، بلکه فقط در جوی ها جریان داشته و به تدریج در پشته ها نفوذ می کند. طول جوی ها به شیب زمین، بافت خاک و اندازه و شکل مزرعه بستگی دارد. در اراضی با شیب ملایم و بافت خاک متوسط تا سنگین، طول جوی های آبیاری ۱۵۰-۱۲۰ متر در نظر گرفته می شود.
۴- آبیاری تحت فشار (بارانی)
آبیاری تحت فشار (بارانی) سنتر پیوت، ویل موو و روش آبیاری تفنگی در بسیاری از مزارع کشت گندم مورد استفاده قرار می گیرند. استفاده از این روش ها، کارایی استفاده از آب را افزایش می دهد. هزینه بالا و همچنین احتمال گرفتگی مکرر نازل ها توسط املاح آب و آسیب پذیری یکنواختی توزیع آب در اثر وزش باد، از دلایلی هستند که برخی از کشاورزان را از استفاده از این روش ها باز می دارد. راندمان آبیاری بارانی در حدود ۷۵ تا بیش از ۸۰% است. با توجه به افزایش بحران آب و کاهش منابع آبی در سال های اخیر، استفاده از روش های مذکور در آبیاری گندم ضرورت دارد.
برای آشنایی با روش های آبیاری و کاشت انواع غلات کتاب زیر را مطالعه فرمایید:
کلمات کلیدی: غلات ، گندم ، آبیاری گندم ، آبیاری بارانی گندم ، آبیاری نواری گندم
بیش از ۱۰ گونه سن زیان آور غلات در ایران جمع آوری و شناسایی شده اند. در بین آن ها سن گندم از اهمیت اقتصادی بیشتری برخوردار است.
سن گندم
سن گندم مهم ترین آفت کشاورزی کشور ما به شمار می آید. به جز مناطق خوزستان، اراضی ساحلی خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر و کویرهای مرکزی فلات ایران، این آفت در سایر مناطق کشور وجود دارد.
تخریب مراتع و توسعه دیم زارها خصوصا در غرب کشور از مهم ترین دلایل گسترش مناطق انتشار و طغیان سن گندم در سال های اخیر بوده است. در سال های اخیر ۵۰-۴۰ درصد سهم مبارزه شیمیایی با سن گندم در اراضی دیم استان های غربی کشور که تخریب مراتع در آن ها شدید بوده است، صورت گرفته است.
سن گندم هم به صورت کمی (خسارت به برگ، خشک کردن جوانه مرکزی، سفید کردن و خشک کردن سنبله ها و یا قسمتی از آن ها توسط سن مادر) و هم به صورت کیفی (سن زدگی دانه ها توسط پوره ها و سن های نسل جدید) خسارت وارد می کند.
سن گندم سرتاسر تابستان، پاییز و زمستان را در پناهگاه های تابستانه و زمستانه در ارتفاعات، زیر بوته های گون، درمنه و چوبک و در جنگل های بلوط غرب کشور در زیر برگ های ریزش کرده بلوط و برخی دیگر از درختان و درختچه ها به سر می برد. سن گندم در اوایل بهار به مزارع گندم و جو حمل می کند.
مدیریت تلفیقی سن گندم
– در سال های خشک و کم باران اراضی دیم کم بازده برداشت نمی شوند و یا به دلیل کمبود آب، نداشتن تجهیزات مناسب سمپاشی و اقتصادی نبودن مبارزه، کنترل شیمیایی سن گندم در آن ها صورت نمی گیرد و باعث انتقال جمعیت قابل توجهی آفت از سالی به سال دیگر می شوند. جلوگیری از کشت گندم و جو در مراتع تخریب شده و اختصاص دادن اراضی دیم کم بازده به کشت گیاهان مناسب دیگر، در کاهش جمعیت این آفت بسیار موثر است.
– سن گندم دشمنان طبیعی فراوانی دارد و در بین آن ها زنبورهای پارازیتوئید تخم و مگس های پارازیتوئید سن گندم از نظر کاهش جمعیت سن گندم از اهمیت بیشتری برخوردارند.
– برداشت سریع گندم یکی دیگر از روش های توصیه شده برای کاهش جمعیت و خسارت سن گندم است. برداشت سریع گندم ضمن ایجاد تلفات در جمعیت پوره هایی که در مرحله رسیدن گندم کامل نشده اند، کاهش سن زدگی، کاهش وزن سن ها و در نتیجه تلفات بیشتر آن ها در پناهگاه های زمستانه را به همراه دارد.
– استفاده از سموم شیمیایی در حال حاضر به عنوان موثرترین روش کنترل سن گندم در ایران و دیگر کشورهای سن خیز دنیا عمومیت دارد. سمومی که برای از بین بردن سن گندم توصیه می گردد فنیتروتیون EC 50% (یک لیتر در هکتار)، فنتیون EC (یک لیتر در هکتار)، تری کلرفون ۸۰% (دو کیلوگرم در هکتار)، دلتامترین EC (سیصد میلی لیتر در هکتار) می باشند.
برای آشنایی با سایر سن های زیان آور گندم کتاب زیر را مطالعه فرمایید:
کلمات کلیدی: سن گندم ، سن های زیان آور گندم ، آفات گندم ، آفات کشاورزی
خسارت ناشی از آفات، بیماری ها و علف های هرز در کشور ما حدود ۳۵-۳۰ درصد برآرود گردیده است که ۱۲-۱۰ درصد آن به حشرات زیان آور اختصاص دارد. بدین معنی که با مدیریت کنترل این عوامل، می توان ۱۲-۱۰ درصد عملکرد واقعی گندم را افزایش داد و آن را به حداکثر عملکرد قابل دسترس که در شرایط دیم و آبی به ترتیب ۴ و ۱۴ تن در هکتار ذکر شده است، نزدیک تر ساخت.
راهکارهای توصیه شده برای مدیریت منطقی کنترل آفات در مزارع گندم و جو کشور، مبتنی بر استفاده از روش های غیر شیمیایی است.
در این مقاله به بررسی راست بالان زیان آور گندم می پردازیم:
تا کنون چندین گونه ملخ که میزبان آن ها گندم ذکر گردیده است، جمع آوری و شناسایی شده اند. در بین این ملخ ها گونه های زیر حائز اهمیت می باشند.
۱- ملخ مراکشی
مناطق زیست این ملخ در ایران، دامنه های کوه های البرز و زاگرس در شمال غربی، شمال شرقی، غرب، جنوب و جنوب غربی کشور می باشد و در مناطق مرکزی ایران به ندرت دیده می شود. گیاهان زراعی مختلف خصوصا غلات به عنوان میزبان آن ذکر شده است و بیشتر از سایر ملخ های بومی ایران که میزبان آن ها گندم و جو ذکر شده است، خسارت زاست.
این ملخ در خاک های رسی سفت و عاری از پوشش گیاهی تخم ریزی می کند و قسمتی از تابستان، پاییز و زمستان را به صورت تخم سپری می کند و یک نسل در سال دارد.
۲- ملخ صحرایی
کانون های دائمی این ملخ در آفریقا، عربستان، هندوستان و پاکستان قرار دارد و تحت شرایط خاصی از فاز انفرادی به فاز گله ای تبدیل شده و به مناطق دیگر از جمله ایران حمله می کنند. این ملخ دامنه ی میزبانی وسیعی داشته و گندم و جو نیز از گیاهان میزبان آن به شمار می آیند.
۳- ملخ آسیایی
فاز انفرادی این ملخ در اکثر نقاط ایران وجود دارد و گندم و جو نیز به عنوان میزبان های این ملخ چند میزبانه ذکر شده است. در سال های اخیر این ملخ خسارت های شدیدی به مزارع نیشکر و برنج خوزستان وارد نموده است.
مدیریت تلفیقی ملخ های زیان آور گندم
– پرندگان مختلف از شکارچیان عمومی ملخ ها به شمار می آیند. لارو چند گونه از سوسک های جنس Meloe و چند گونه از سوسک های جنس Mylabris گزارش شده اند که از تخم ملخ ها تغذیه می کنند.
– ملخ مراکشی زمین های عاری از پوشش گیاهی و خاک سخت و کوبیده شده را برای تخم گذاری انتخاب می کند و چرای بی رویه دام در مراتع باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و کوبیده شدن زمین می شود و نقاط مناسبی را برای به وجود آمدن حالت گله ای ملخ فراهم می کند. کشت زمین های لخت و بالا بردن میزان پوشش گیاهی در مناطق زیست ملخ مراکشی، در جلوگیری از افزایش جمعیت آن موثر است.
– در مدیریت تلفیقی ملخ های بومی زیان آور کشور، شناسایی کانون ملخ ها اهمیت فراوانی دارد.
– برای کنترل شیمیایی ملخ های زیان آور، سموم فنیتروتیون UVL 96% ( حدود ۰.۵ کیلو در هکتار)، مالاتیون UVL 96% ( حدود ۱ کیلو در هکتار)، فنیتروتیون EC 50% (حدود ۱ لیتر در هکتار) و دیفلوبنزورون UVL 95% (حدود ۳۰۰ میلی لیتر در هکتار) مورد استفاده قرار می گیرند.
– در کشورهای توسعه یافته از عوامل بیماری زای حشرات (قارچ ها و پروتوزوئرها) برای کنترل ملخ های زیان آور استفاده می کنند. در ایران نیز تحقیقاتی برای جداسازی، شناسایی و بررسی کارایی آزمایشگاهی این عوامل صورت گرفته است.
برای آشنایی بیشتر با آفات گندم و جو کتاب زراعت گندم و جو را مطالعه فرمایید:
کلمات کلیدی: ملخ های زیان آور گندم ، آفات گندم ، آفت گندم ، آفات کشاورزی ، ملخ های گندم
کاشت بذر گندم جهت آبیاری تیپ به چه صورت است؟ فواصل نوار های تیپ و قطره چکان ها برای آبیاری یک مزرعه گندم چه مقدار می باشد؟ در یک مزرعه گندم که دارای آب یا خاک شور می باشد جهت گرفتگی از نوارهای تیپ باید چه تمهیداتی در نظر گرفت؟
کاشت بذر گندم به دو روش پخشی و مکانیزه انجام می شود. در کشت پخشی، کاشت بذر گندم هم به صورت دستی و هم با استفاده از دستگاه های سانتریفیوژ امکان پذیر بوده و فرض بر این است که تمامی بخش های زمین با یک تراکم مناسب از بذر پوشیده می شود. در حالیکه در روش مکانیزه، کشت با استفاده از دستگاه های خطی کار و یا ردیف کار انجام می شود. لازم به ذکر است که، فواصل کشت خطی برای گیاهان زراعی مختلف، تابعی از خصوصیات خاک مزرعه و الگوی رشد گیاه زراعی است، با این حال بسته به نوع دستگاه خطی کار، این فواصل برای گندم ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر در نظر گرفته می شود. عمق هر یک از این شیارها نیز متفاوت بوده و از ۰ تا ۱۵ سانتی متر متغیر می باشد.
برای هر دو روش کشت (پخشی و مکانیزه)، آبیاری مزرعه گندم توسط تیپ امکان پذیر است. بطوریکه در هر دو روش، نوارهای تیپ باید طوری پهن شوند تا تمامی سطح مزرعه پس از آبیاری (حداکثر یک روز پس از قطع آبیاری) مرطوب گردد. اما در کشت های ردیفی گندم، قراردادن لوله های تیپ مجزا برای تمامی خطوط کشت که فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتی متری دارند، عملا اقتصادی نبوده ولذا باید به صورت دو در میان و یا سه در میان انجام گیرد.
بنابراین در این روش کاشت، تنها تعدادی از خطوط کشت مستقیما توسط نوار تیپ آبیاری شده و خطوط کشت واقع در بین دو ردیف لولهف از طریق پیشروی جبهه رطوبتی به طرفین آن، آبیاری می شود. در عمل ممکن است که تلفیقی از دو روش کشت فوق اتفاق بیفتد و ضمن کاشت خطی گندم، فواصل بین خطوط هم بذرپاشی شود. در هر صورت، نیاز است که تمامی خاک مزرعه پس از آبیاری مرطوب شود.
آنچه مسلم است در هر دو روش کشت، فواصل لوله های آبیاری تیپ از همدیگر تابعی از بافت خاک مزرعه بوده که برای انتخاب فاصله مناسب، می توان از جدول زیر استفاده نمود. به عنوان مثال، در یک مزرعه گندم با بافت خاک متوسط، توصیه می شود که فواصل نوارهای تیپ از همدیگر در حدود ۴۰ سانتی متر بوده و لوله های آبیاری تیپ نیز دارای قطره چکان های با فواصل تقریبی ۲۰ سانتی متر از همدیگر باشند. در چنین شرایطی و برای هر هکتار زمین، به ۲۵ هزار متر نوار تیپ نیاز خواهد بود.
در آبیاری تیپ، حجم مرطوب شده خاک که اصطلاحا به آن پیاز رطوبتی گفته می شود به اطراف لوله تیپ گسترش یافته و نمک نیز به طور مرتب از کنار لوله به خارج از پیاز رطوبتی رانده می شود. بنابراین اگر نوار تیپ در کنار گیاه قرار داشته باشد، نمک های موجود در آب و یا در خاک، به تدریج از دسترس گیاه دور می شوند و آسیب کمتری به گندم وارد خواهند نمود.
در یک مزرعه گندم که دارای آب و یا خاک شور (بالاتر از حد آستانه تحمل شوری گندم) می باشد و مقرر است که سیستم تیپ در آن اجرا شود، در نظر گرفتن الگوی توزیع شوری و رطوبت خاک در هنگام کاشت بذر و اجرای سیستم تیپ، نقش مهمی در جلوگیری از آسیب به مزرعه ایفا خواهد کرد. کاشت ردیفی گندم و قرار دادن نوار تیپ در مجاورت خطوط کشت از اقدامات پیشنهادی در این زمینه است.
برای آبیاری تیپ در شرایط شور، فاصله آبیاری ها باید حتی الامکان کوتاه بوده و منطقه توسعه ریشه گیاه خیس نگه داشته شود. در این شرایط، محلول خاکی که در آن ریشه های گیاه حضور دارند، در طول دوره رشد تقریبا باقی مانده و جذب آب توسط ریشه گیاه را راحت تر خواهد کرد.
در برخی اراضی و در زمان کاشت گندم، شوری اولیه خاک بسیار بالاست. مزارعی که برای اولین بار کشت شده و یا در مناطق خشک و در شرایط آیش قرار دارند، بیشتر در معرض شور شدن هستند و ضروری است که برای کشت گندم و اجرای سیستم آبیاری تیپ ، تمهیداتی برای آن ها در نظر گرفته شود.
تشخیص این موضوع از طریق نمونه برداری خاک مزرعه قبل از اجرای سیستم تیپ و تجزیه آزمایشگاهی آن امکان پذیر است. در صورت تشخیص چنین شرایطی، اصطلاحا گفته می شود که مزرعه به آبشویی اولیه نیاز دارد. آبشویی عبارتست از تامین مقداری آب مازاد بر نیاز مزرعه که منجر به پایین راندن نمک های تجمع یافته در خاک و کاهش شوری خاک مزرعه می شود. برای آبشویی در مزارع تیپ ، پیش بینی و احداث کانال برای آبیاری غرقابی آن ها و قطعه بندی زمین است که قبل از کاشت بذر باید این تمهیدات در نظر گرفته شود.
در ایران بیش از ۹۰ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی انجام می شود و محصول گندم به علت مصرف بالای نان در کشور از نظر سطح زیر کشت در رتبه ی اول قرار دارد.
با این وجود روش آبیاری گندم بسیار حایز اهمیت است .
به نظر شما بهترین شیوه برای آبیاری گندم چیست ؟ با توجه به کمبود منابع آبی کشور آیا آبیاری سطحی می تواند پاسخگوی این حجم از تولید محصول باشد ؟ یا بایستی از روش های تحت فشار استفاده نمود ؟
مراحل نیاز آبیاری گندم
– خاک آب (قبل از کاشت و جوانه زنی)
– پنجاب (از زمان سبز شدن تا تکمیل پنجه زنی)
-مرحله ساقاب (ساقه رفتن)
– مرحله سنبله رفتن (خوشاب)
-گل آب (مرحله گلدهی و خوشه دهی یا آبیاری قبل از گلدهی)
آبیاری نواری
در آبیاری نواری گندم ، نوارهایی به شکل مستطیل به طول ۱۰۰ تا ۴۰۰ متر و عرض ۳ تا ۳۰ متر ایجاد می شود که وجه مشخص این نوار ها ، طولانی و باریک بودن آن هاست. در این روش ، آب در ابتدای نوار جریان یافته و در حین پیشروی در طول نوار به خاک نفوذ می کند . مقدار جریان باید طوری باشد تا زمان لازم برای جذب آب مورد نیاز گیاه در انتهای نوار را تامین کند و سپس آب ورودی نوار قطع شود . برای جلوگیری از جاری شدن آب و افزایش راندمان ، می توان انتهای نوار را بست یا رواناب را به ابتدای مزرعه پمپاژ کرد .
به طور کلی موارد زیر از عوامل اصلی کاهش راندمان آبیاری نواری به شمار می روند :
۱- عدم رعایت نیاز گیاهی و زمان آبیاری
۲- به کارگیری مقدار جریان نامناسب
۳- آماده سازی ناقص زمین
۴- یکدست نبودن نوع خاک نوار
۵- عدم رعایت شیب
آبیاری کرتی
یکی از روش های آبیاری گندم در ایران با توجه به کوچک بودن قطعات ، آبیاری کرتی است . سطح اراضی به تسطیح زمین بستگی داشته و معمولا تا یک هکتار در نظر می گیرند . ولی برای سطح بزرگ تر ، باید تسطیح دقیق باشد . این روش آبیاری برای خاک های با شدت نفوذ پذیری کم تا متوسط و با شیب یکنواخت و کم مناسب است .
آبیاری قطره ای (تیپ)
یکی از بهترین طرح ها برای افزایش راندمان تولید گندم که در مراکز تحقیقاتی هم تایید شده ، آبیاری قطره ای تیپ است . این روش هر چند از نظر هزینه کمی بالاتر است اما با انتخاب ۷۰ سانتی متر فاصله نوار ها ، ۹۰ متر طول لترال ها و ۲۰ سانتی متر فاصله سوراخ های آبده بالاترین راندمان را خواهیم داشت .
آبیاری بارانی
در مناطق گرم و خشک با تبخیر تعرق بالا و بادخیز با سرعت بیش از ۴ متر در ثانیه ، به دلیل تلفات تبخیر و باد بردگی زیاد ، روش های آبیاری بارانی کاربرد ندارد . ولی اگر تبخیر تعرق متوسط یا پایین و باد هم کم باشد ، بهترین روش آبیاری بارانی است . اما اگر هدف ، افزایش راندمان باشد بهترین حالت آبیاری ، تیپ می باشد.