کاشت

شاهدانه گیاهی است بهاره، برای همین منظور در مناطق مختلف از حدود اوایل تا اواسط بهار در صورت مساعد بودن شرایط جوی و دما بذر پاشی انجام می گیرد تا با در نظر گرفتن طول دوره رشد شاهدانه، گل دهی آن به موقع انجام و محصول نیز در شرایط مساعد رسیده و برداشت گردد. بهترین زمان کاشت با در نظر گرفتن واریته و شرایط جوی از اوایل تا اواخر اردیبهشت ماه است.

هنگام تولید جوانه شاهدانه، هرگاه درجه حرارت کاهش یافته و به یک درجه سانتی گراد برسد جوانه زدن آن متوقف می گردد. مقدار بذر مورد نیاز بستگی به واریته و نمو استفاده از گیاه دارد. در صورتی که منظور از کاشت شاهدانه تولید دانه باشد، حدود ۵۰ تا ۷۰ کیلوگرم در هکتار بذر لازم است ولی اگر برای تولید الیاف کشت گردد، حدود ۸۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم بذر مورد نیاز است. بنابراین برای تولید الیاف باید بذر بیشتری کشت نمود تا به علت متراکم شدن بوته ها، ساقه ها منشعب نشده و الیاف بیشتر و با کیفیت بهتری تولید گردد.

عمق لازم برای بذر حدود ۲ تا ۳ سانتی متر است ولی در هر حال این عمق بستگی به جنس زمین دارد. در صورتی که کشت به وسیله بذرافشان روی خطوط انجام شود، فواصل بوته ها در مورد انواعی که برای تولید دانه کاشت می شوند ۱۵ تا ۱۷ سانتی متر و فواصل خطوط ۶۰ سانتی متر و در مورد انواعی که برای تولید الیاف کاشته می شوند، فواصل گیاهان در روی خطوط ۲۰ سانتی متر و فواصل خطوط از هم ۸۰ سانتی متر باید در نظر گرفته شود و به طور کلی بایستی در هر متر مربع تعداد ۱۶۰ تا ۱۸۰ گیاه وجود داشته باشد.

داشت

پس از آنکه عملیات کاشت بذر به پایان رسید، در صورتی که شرایط مساعد باشد، حدود ۶ تا ۱۰ روز بعد از جوانه شاهدانه تولید شده و به سرعت به رشد خود ادامه خواهد داد. لیکن در ابتدای دوره زندگی شاهدانه لازم است یک یا دو مرتبه نسبت به وجین علف های هرز موجود در زمین اقدام شود. در مناطقی که بارندگی کافی وجود ندارد، به علت آن که برای هر هکتار زراعت شاهدانه به حدود ۴۵۰۰ متر مکعب آب نیاز است و لذا لازم است در این مدت ۶ تا ۸ بار آبیاری گردد ولی در مناطق با بارندگی مناسب مثل گیلان و مازندران کاشت شاهدانه به صورت دیم امکان پذیر است.

مهم ترین زمان نیاز به آب در مرحله تولید جوانه و گل می باشد که اگر در این دو مرحله آبیاری کافی صورت نگیرد یا گیاه مدتی در معرض خشکی قرار گیرد، لطمه زیادی به آن وارد می شود، بنابراین در این مرحله از رشد باید مزرعه را به اندازه کافی آبیاری کرد.

برداشت

زمان برداشت شاهدانه بستگی به آب و هوا و واریته دارد، زیرا پایه های نر حدود سه هفته زودتر از پایه های ماده می رسند، به همین نسبت برداشت آن ها زودتر انجام می شود.

به طور کلی هنگامی که پایه های نر، گل و در پایه های ماده، میوه تشکیل می شود می توان برداشت را شروع کرد.

مقدار محصول شاهدانه از هر هکتار تحت تأثیر عوامل مختلف، متفاوت و حدود ۲ تا ۵ تن و حداکثر ۷ تن ساقه خشک می باشد که تقریبا ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلوگرم الیاف تولید می نماید. هر گاه منظور تولید دانه باشد، از هر هکتار به طور متوسط ۳۰۰ تا ۴۰۰ و حداکثر ۱۰۰۰ کیلوگرم دانه برداشت می شود. همچنین از هر هکتار می توان حدود ۵ تن خمیر کاغذ تولید نمود.

شرایط محیطی

آب و هوا

شاهدانه در مقابل سرما حساس بوده و در دوره رشد آن نباید سرما و یخبندان وجود داشته باشد، زیرا این دو عامل گیاه جوان شاهدانه را از بین می برد. مقدار حرارت مورد نیاز شاهدانه در صورتی که جهت تولید الیاف باشد کمتر از مواردی است که برای تولید بذر کشت می گردد. شاهدانه گیاهی است روز کوتاه و نسبت به نور بسیار حساس می باشد.

خاک

زمینی که در آن شاهدانه کاشته می شود باید از نظر مواد غذایی کاملا غنی و حاصلخیز و دارای عمق کافی بوده و تهویه در آن به خوبی انجام شود. چون ریشه شاهدانه نسبتا ضعیف و حساس می باشد، باید مواد غذایی و رطوبت کافی در اطراف آن موجود بوده و ضمنا ریشه ها باتلاقی نباشد و همچنین ذرات خاک کاملا یکنواخت و pH آن حدود ۷ باشد.

خاک های شور، خاک های خیلی سنگین و یا خیلی سبک برای کاشت شاهدانه مناسب نمی باشد. خاک های رسی لومی که غنی و حاصلخیز می باشند و یا خاک های رسی شنی برای رشد و نمو این گیاه بسیار مناسب می باشد.

گلرنگ با خصوصیات مطلوب زراعی نظیر مقاومت نسبی به شوری خاک و خشکی هوا، مقاومت بالا به سرمای زمستانه (تیپ پاییزه)، وجود روغنی مطلوب با بیش از ۹۰ درصد اسیدهای چرب غیر اشباع، همواره به عنوان یک دانه روغنی با ارزش مطرح بوده است.

کشت گلرنگ اخیرا در کشور افزایش یافته و در راستای آن، تحقیقات این گیاه روغنی نیز براساس دستیابی به ارقام پر محصول، پر روغن، بی خار و مقاوم به سرما در حال گسترش است.

خاک مناسب کشت گلرنگ

گلرنگ برای جوانه زنی نیاز به بستر بدون کلوخ با رطوبت کافی دارد. در زراعت گلرنگ به سهولت می توان از مکانیزاسیون معمول در غلات بهره برد، اما به دلیل وجود ریشه عمیق، شخم با گاوه آهن های قلمی و زیرشکن برای شکستن طبقات نفوذ ناپذیر رس یا لایه های جانبی در ناحیه ریشه، توصیه می شود. در مناطقی که رطوبت عامل محدود کننده است، هدف عملیات کشت باید در جهت حداکثر مقدار رطوبت در خاک باشد. برای تولید اقتصادی استفاده از شخم مناسب جهت رشد مطلوب ریشه در مناطقی که وضعیت فیزیکی خاک مناسب نمی باشد، از اهمیت بالایی برخوردار است.

گلرنگ در مقابل شوری خاک تقریبا مقاوم است و به راحتی EC حدود ۷ میلی موس بر سانتی متر را تحمل می نماید، ولی در طول دوره خروج گیاهچه نسبت به شوری حساسیت دارد و به همین لحاظ در زمین های شور جهت اجتناب از شوری که در بالای پشته جمع می شود بذر گلرنگ را باید در محلی نزدیک داغ آب کشت نمود.

آب مورد نیاز گلرنگ

گلرنگ به علت دارا بودن ریشه عمیق قادر است رطوبت را از اعماق ۴-۳ متری خاک جذب نماید، اما باید توجه داشت که گلرنگ به آبیاری بیش از حد در اوایل رشد حساس است و باعث افزایش بیماری در گلرنگ می شود، در چنین مواردی استفاده از واریته های مقاوم، کشت به صورت جوی  و پشته و اجتناب از ایستابی آب در هوای گرم توصیه می  شود.

به طور کلی آبیاری در مراحل بعد از کشت، جوانه زنی، رشد سریع ساقه، غنچه دهی، گلدهی و دانه بندی ضروری است (۷ نوبت) و این تعداد براساس زمان کشت، نوع رقم، منطقه کشت، ساختمان خاک و کود مصرفی تا ۱۰ نوبت نیز افزایش می یابد.

مقدار بذر و تراکم مناسب

از عوامل موثر بر میزان بذر و تراکم مناسب در کشت گلرنگ می توان به زمان کاشت، نوع رقم، عمق کاشت، ساختمان خاک و میزان کود مصرفی و وضعیت آب و هوایی منطقه اشاره نمود، به طور مثال کشت با تراکم بالا سبب نازکی ساقه ها خواهد شد، بدین ترتیب در مناطقی که بادهای فصلی از یک سمت می وزند معمولا فاصله بوته ها را بیشتر و فاصله ردیف ها را کمتر در نظر می گیرند تا ضمن افزایش مقاومت در برابر بادهای شدید، میزان رطوبت بین بوته ها کاهش یافته و در نتیجه از شیوع بیماری ها جلوگیری به عمل آید.

با توجه به موارد فوق و بررسی های انجام شده می توان نتیجه گیری نمود که در کشت بهاره مناسب ترین میزان بذر مصرفی ۳۰-۲۵ کیلوگرم در هکتار و مطلوب ترین فاصله ردیف ها ۴۰-۳۰ سانتی متر و بهترین فاصله بین بوته ها ۵ سانتی متر می باشد.

با توجه به رشد رویشی بالا در ارقام پاییزه، معمولا فاصله بین ردیف ها ۵۰ سانتی متر، فاصله بین بوته ها ۵ سانتی متر و میزان بذر مصرفی ۲۵-۲۰ کیلوگرم در نظر گرفته می شود.

زمان کاشت

براساس آزمایشات انجام شده مطلوب ترین تاریخ کاشت گلرنگ در مناطق گرم، نیمه دوم آذرماه در نظر گرفته شده است. آخرین بررسی ها نشان داده است که رقم گلدشت مناسب کشت پاییزه در مناطق گرم و لاین صفه مناسب کشت بهاره در مناطق معتدل سرد کشور می باشد. مناسب ترین زمان کاشت ارقام فوق اواسط تا اواخر آذرماه (مناطق گرم) و اواخر اسفندماه تا اوایل فروردین ماه (مناطق معتدل سرد) می باشد.

نیاز آبی و آبیاری زعفران

زعفران به علت اینکه دوره رشد رویشی آن منطبق بر فصولی از سال می باشد که معمولا ریزش برف و باران صورت می گیرد، عمده نیاز آبی آن به وسیله آب برف و باران تأمین می شود، مانده نیاز آبی زعفران با ۳ الی ۵ نوبت آبیاری در طول فصل رشد مرتفع می شود.

براساس مطالعات انجام شده نیاز آبی خالص زعفران برابر با حدود ۳۰۰ میلی متر در سال یا به عبارتی ۳۰۰۰ متر مکعب در هکتار گزارش شده است.

به طور سنتی آبیاری مزارع زعفران محدود به چهار آبیاری می باشد، اما در فاصله ماههای مهر و اردیبهشت نیاز آبی زعفران مانند هر گیاه دیگر باید تأمین گردد. طول دوره های رشد اولیه، توسعه، میانی و نهایی زعفران به ترتیب ۳۰، ۵۵، ۱۰۵ و ۳۰ روز بوده و ضرایب گیاهی در این مراحل ۰.۴، ۰.۸۵و ۰.۵۵ برآورد شده است.

زعفران گیاهی است که به لحاظ آبیاری، برای مناطق خشک و نیمه خشک که با کمبود آب مواجه می باشند بسیار مطلوب است، زیرا پیازهای زعفران از نیمه اردیبهشت ماه که بارندگی های بهاره قطع می شود یک خواب با دوره ۵ ماهه را طی کرده و نیاز به آبیاری ندارند. اما خارج از این محدوده، زعفران باید مانند هر محصولی دیگر آبیاری شود.

در نقاط زعفران کاری خراسان بسته به وضعیت آب و هوایی منطقه، آبیاری اولیه زعفران از اواسط مهرماه تا دهه اول آبان ماه شروع می شود. اگر هوا گرمتر باشد دیرتر و هرگاه سرما زودرس باشد، در اوایل مهرماه مزرعه زعفران را آبیاری می کنند، باید دانست که آبیاری زودتر از موعد، موجب جلو افتادن رشد رویشی می شود و برعکس آبیاری دیرهنگام ممکن است موجب مواجه شدن گل ها با یخبندان گردد.

با توجه به اینکه زمان گلدهی مزرعه زعفران تا حدودی تابع آب اولیه است، در مناطقی که سطح زیر کشت زیاد می باشد و کمبود کارگر نیز وجود دارد، برای ای که برداشت زعفران با اشکال مواجه نشود، آب اول را در بین قطعات و با فاصله چند روز تقسیم می کنند تا بدین وسیله دوران اوج گلدهی قطعات با یکدیگر همزمان نباشد.

پس از اتمام دوره گلدهی و ظاهر شدن برگ ها آبیاری دوم که اصطلاحا زاج آب نامیده می شود صورت می گیرد. این آبیاری حدود یک ماه پس از آبیاری اول انجام می شود. آبیاری های بعدی به فواصل ۱۲ تا ۲۴ روز، بسته به شرایط جوی صورت می گیرد. معمولا از اواسط اردیبهشت ماه همراه با زرد شدن برگ های سوزنی زعفران آبیاری قطع می گردد.

در هیچ یک از مزارع زعفران سنتی خراسان آبیاری تابستانه مرسوم نمی باشد. براساس مطالعات انجام شده آبیاری تابستانه تأثیر معنی داری بر عملکرد محصول نداشته و نمی تواند باعث افزایش عملکرد گردد. بنابراین بر خلاف بعضی از اظهارات متداول، آبیاری تابستانه توصیه نمی گردد.

همانطور که گفته شد نیاز آبی زعفران در یک سال زراعی حدود ۳۰۰ میلیمتر یا ۳۰۰۰ متر مکعب در هکتار می باشد. با توجه به این که دوره نیاز آبی زعفران مصادف با بارندگی های سالانه می باشد و با در نظر گرفتن متوسط بارندگی منطقه به میزان ۱۰۰ میلیمتر، لذا می بایست باقی مانده نیاز آبی زعفران را به میزان ۲۰۰۰ مترمکعب در هکتار بر آورده نمود.

روش آبیاری زعفران در خراسان به صورت سنتی (غرقابی) بوده و دیدگاه سنتی عملا مستقل از بافت و ساختمان خاک یا عمق توسعه ریشه ها می باشد. لذا کشاورزان بدون توجه به نیاز گیاه در زمان های، اقدام به آبیاری در حجم زیاد و با فواصل طولانی می نمایند که نه تنها موجب تلفات آب گردیده، بلکه با اعمال تنش ممکن است کاهش عملکرد را نیز در پی داشته باشد. از این حیث توجه بیشتر به استفاده از روش های جدید آبیاری در جهت افزایش راندمان و بهره وری احساس می شود.

سله شکنی زعفران

بعد از اولین آبیاری به مجرد گاورو شدن زمین، سطح مزرعه باید سله شکنی گردد، به نحوی که بنه ها صدمه نبینند. سله شکنی به موجب سهولت در خروج گل ها از خاک و زیر خاک شدن کود حیوانی از لایه سطحی انجام می گردد. سله شکنی مزارع زعفران در ابتدای فصل رشد این محصول، یکی از عملیات های حساس داشت بوده که می بایست به طریقه ای دقیق انجام گیرد، زیرا که در این زمان جوانه های زعفران تا نزدیکی سطح خاک بالا آمده اند.

برای مطالعه بیشتر در مورد این محصول می توانید کتاب زیر را مطالعه نمایید

زعفران گیاهی است پر ارزش که بهترین نوع آن تنها در ایران کشت می شود .

برای آبیاری این گیاه پر ارزش چه باید کرد ؟ نیاز آبی این گیاه چقدر می باشد ؟ زعفران در چه مناطقی بایستی کشت شود ؟

زعفران گیاهی است که در مناطق خشک و نیمه خشک رشد می کند . ولی در مناطقی که آب و هوای معتدل و تابستان های خشک و زمستان های ملایم داشته باشند ، رشد مطلوب تری دارد و کیفیت محصول آن بهتر است . این گیاه در یک محدوده حرارتی ۱۵- درجه سانتی گراد در زمستان تا ۴۰ درجه در تابستان را تحمل می کند .

زعفران هر چند در تمامی خاک ها اعم از سبک و شنی و یا رسی و سنگین قابل کاشت می باشد ولی بهترین رشد و عملکرد را در خاک های هوموس دار با بافت متوسط لومی دارد .

آبیاری زعفران

در نقاط مختلف بسته به وضع آب و هوایی منطقه از اوایل مهر ماه تا دهه اول آبان ماه آبیاری زعفران شروع می گردد . با توجه به اینکه عمل آبیاری باعث تحریک گیاه شده و گیاه زعفران را از خواب بیدار می کند ، آب اول باید خیلی با دقت و حساسیت خاصی انجام گیرد تا برداشت زعفران با اشکال مواجه نشود . معمولا مزارع زعفران ۵ بار در سال آبیاری می شوند .

آب اول (بار آب) : در مناطق سردسیر در اوایل مهر انجام می شود و عمل سله شکنی پس از این آبیاری انجام می شود و سه هفته بعد گل ها نمودار می شوند .

آب دوم (زاج آب) : معمولا ۴۰ روز پس از آبیاری اول اتفاق می افتد . از ضروریات این آبیاری این است که قبل از آن می باید در حدود ۱۰۰ کیلوگرم کود اوره در هکتار برای افزایش رشد رویشی در مزرعه پخش و سپس آبیاری کنیم .

دو آبیاری فوق در توسعه ریشه های پیاز زعفران و رسانیدن غذا به آن ها و رشد و نمو گیاه بسیار مهم اند .

آب سوم : در اثر رطوبت زمستانه علف های هرز در مزرعه می رویند . لذا در اوایل اسفند آبیاری سوم انجام می شود که عملیات وجین را آسان تر می کند . به همین دلیل به آبیاری وجین معروف است .

آب چهارم : این آب که تا اواخر اسفند ماه داده می شود ، برای حفظ رطوبت پیاز در خاک مهم است . در سال های مرطوب و در نقاط  سردسیر به همین چهار آب بسنده می شود .

آب پنجم (زرد آب) : این آب که قبل از زرد شدن برگ های زعفران صورت می گیرد ، آخرین آبیاری زعفران به حساب می آید و معمولا در فروردین ماه صورت می گیرد .

توصیه

– با توجه به محدودیت آب ، کشاورزان از گسترش بی رویه سطح کشت که موجب تشنه ماندن مزرعه و در نتیجه کاهش عملکرد می گردد ، خودداری نمایند .

– زعفران کاران می باید از اهمیت آبیاری اسفند غافل نمانده و تاثیر مهم بارندگی های اسفند و فروردین را در درشت شدن پیاز ها از نظر دور ندارند .