انسان تا مدت های مدید بر این باور بود که کشت بدون خاک غیر ممکن است و خاک به عنوان بستر طبیعی رشد و نمو گیاه نقشی انکار ناپذیر در تولید محصول دارد. ولی بررسی ها نشان داد کشت بدون خاک امکان پذیر است. در سال ۱۹۳۸ روش هیدروپونیک با کشت در آب پیشنهاد و شروع گردید. در بررسی های دیگر بتدریج کشت در محیط های مصنوعی مورد پذیرش قرار گرفت. در بعضی از کشورها به دلیل محدودیت خاک و نداشتن اراضی کافی، کشت هیدروپونیک برای محصولات ضروری در غیر از فصل طبیعی خودشان صورت می گیرد. هیدروپونیک به معنای تکنولوژی رشد گیاهان با استفاده از محلول های غذایی و در محیطی غیر از خاک می باشد. در این روش به جای آبیاری، محلول دهی داریم و از آب خالص به ندرت استفاده می شود. کشت بدون خاک شامل انواعی از روش های غیر متعارف کاشت گیاهان است. مانند کشت آبی و کشت در ماسه و کشت در سنگریزه و کشت هوایی و کشت داخل لوله و غیره. کلمه هیدروپونیک برای اولین بار در آمریکا استفاده شد و مترادف با کشت بدون خاک است. ولی در آلمان و انگلیس کشت آب برای این روش نامگذاری می شود.
مزایای کشت هیدروپونیک
۱- چون محلول غذایی مایع است به راحتی می توان آن را کنترل کرد و تنها مواد غذایی که کاهش یافته است را به محلول اضافه کرد در حالی که در خاک این کار غیر ممکن است (هزینه زیادی دارد).
۲- در جایی که خاک مناسب ندارد یا خاک دچار بعضی بیماری ها است قابل استفاده است.
۳- نیازی به شخم، آبیاری، مبارزه با آفات خاک، مبارزه با علف های هرز ندارد و بقیه عملیات های زراعی نیز ساده تر است و مصرف آب در این روش به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد و این یک مزیت برای نواحی خشک است.
۴- در این روش ضد عفونی کردن محیط رشد بسیار شده و کم هزینه است در حالی که ضد عفونی کردن خاک گران قیمت و غیر ممکن است. پس در این روش آلودگی های ریشه بسیار کم دیده می شود.
۵- در مناطقی که آب شور دارد حتی اگر نمک های محلول در آب به مقدار ۵۰۰ ppm باشد می توان با یک شستشوی محیط آن را به کار برد.
۶- در این روش محصول بسیار بیشتر و کیفیت عالی داشته زیرا مواد غذایی به راحتی در اختیار گیاه قرار داشته است، پس در حقیقت کیفیت و کمیت محصول در واحد سطح افزایش چشمگیری دارد. به عنوان مثال در کشت گلخانه ای گوجه فرنگی در کشت خاکی در هر متر مربع ۲ تا ۵/۲ بوته قابل کشت می باشد و هر بوته حدود ۱۵ کیلوگرم محصول می دهد یا به عبارتی حدود ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرم در هر متر مربع. اما در کشت هیدروپونیک در هر متر مربع ۳ تا ۴ بوته قابل کشت بوده و هر بوته در هر دوره حدود ۱۸ کیلووگرم محصول می دهد یا به عبارتی در هر مترمربع حدود ۵۴ تا ۷۲ کیلوگرم.
۷- در این روش از حجم ریشه ها به شدت کاسته می شود و بزرگ شدن ریشه ها درحد میکروسکوپی است و چون ریشه ها نسبت به کشت خاکی کم شده کمتر هم دچار بیماری می شوند.
۸- برای مناطقی که زمین گران قیمت است برای بدست آوردن بیشترین محصول با تراکم بالا کاربرد دارد.
۹- در این روش آلودگی خاک وجود ندارد و آلودگی آب هم کمتر است.
۱۰- کنترل شرایط محیطی از جمله نور، دما، رطوبت و ترکیب هوا بسیار ساده تر است.
اما معایب روش هیدروپونیک
۱- مهم ترین عیب این روش این است که به سرمایه گذاری بالایی نیاز دارد.
۲- برای کشت گیاهان با این روش به افرادی نیاز است که در این زمینه تخصص و آگاهی داشته باشند.
۳- آلودگی آب های زیرزمینی هم در اثر مخلوط شدن با محلول های غذایی مشکلی دیگر است.
۴- واکنش گیاه به تغذیه و نیز آفات و بیماری ها سریع می باشد. بنابراین پرورش دهنده باید بسیار مراقب باشد.
می توانید اطلاعات تکمیلی در ارتباط با کشت هیدروپونیک را در کتاب کشت هیدروپونیک محصولات گلخانه ای مطالعه فرمایید.